Người dân tham gia trồng rừng Flitchđược dự án này hỗ trợ bằng ngoại tệ (USD). Tuy nhiên, để đến được nơi trồng rừng họ phải vượt qua những núi đá cheo leo, dốc cao dựng đứng như mái nhà, vì vậy chỉ có ngựa mới thồ cây giống lên tới đỉnh để trồng. Người dân ở xã Xuân Lãnh (huyện Đồng Xuân) đua nhau sắm ngựa để thồ cây giống, vật tư phục vụ việc trồng rừng. Ban đầu chỉ có 1 cặp ngựa, nay đàn ngựa thồ của xã gần 100 con. Ngựa thồ góp phần “trải dài màu xanh” dự án.

“THỒ” MÀU XANH FLITCH

Ảnh hưởng không khí lạnh, trời mưa nặng hạt, nhưng mờ sáng, anh Nguyễn Tấn Long ra chỗ đám đất trống trước Chi nhánh Công ty cổ phần 3/2 ở xã Xuân Quang 3 (huyện Đồng Xuân) tháo tấm bạt quấn trên lưng ngựa rồi cho 3 con ngựa thồ “xuất bến”. Anh Long nói: “Đang là mùa mưa nên phải mặc “áo mưa” cho ngựa đỡ lạnh”. Trên đường đi, anh Long cho hay, quê anh ở xã Xuân Lãnh, anh dắt ngựa qua đây thồ mướn cây keo giống. Đường từ đây về nhà xa nên tối anh ngủ ké nhà người quen trong xóm, còn ngựa thì dùng sợi dây dài cột vào cọc trên đám cỏ. Ban đêm lúc ngủ thì thôi, thức giấc ngựa tranh thủ ăn cỏ.

Ghé vào vườn ươm, cây giống được chất lên giỏ cần xé đeo hai bên hông ngựa. Con ngựa thồ đi qua vùng gò đồi rộng lớn tiếp tục leo lên dốc Sương Trắng rồi chùi xuống Lỗ Chảo mới qua đến vùng 13, giáp ranh xã An Nghiệp (huyện Tuy An). Tại đây, một tốp người dàn hàng ngang đang hì hục trồng rừng. Nhẹ tay bưng cây giống trên lưng ngựa xuống xếp lớp bên gốc cây to, anh Long cười nói: “Ở đây nhiều hộ gia đình tham gia trồng rừng Flitch, chỗ đất triên và gần phía ngoài dốc người dân quanh vùng dùng xe gắn máy vận chuyển “ăn” hết rồi, còn lại chỗ xa trong này vượt lên dốc dựng đứng mới “để phần” lại cho ngựa”.

Buổi chiều, tại một vườn ươm cây giống ở thôn Lãnh Vân (xã Xuân Lãnh) ngựa thồ lớp ra lớp vào. Ông Nguyễn Văn Phúc, một nài ngựa đang chất cây keo giống lên giỏ cần xé cho hay: Thồ một cây giống lên đến nơi là 1.500 đồng, sức ngựa một chuyến thồ 100 cây, trong đó có kèm theo “nồi đất” (túi ni lông chứa đất ươm cây giống), một ngày đi 2 chuyến là cùng. “Ban đầu ham tiền thồ thiếu điều “cong lưng ngựa”, tối đó ngựa ăn cỏ lẻm thẻm. Nghỉ 2 ngày, ngựa mới lại sức, về sau tùy theo đường đèo dốc mà tôi cho ngựa thồ đúng tải để làm ăn lâu dài”.

Chiều, mặt trời còn ló cây sào, ông Võ Văn Tiên dắt cùng lúc 3 con ngựa về chuồng bỏ cỏ cho ngựa ăn. Ông Tiên cho biết, ngựa của ông gần tháng nay “nằm rừng” thồ cây ở xã vùng cao Phú Mỡ (huyện Đồng Xuân), cách nhà (xã Xuân Lãnh) 40 cây số. Đi làm ăn xa nên phải dỡ thức ăn cho ngựa. “Ngày thường cắt cỏ bỏ trong cái xô nước, ngựa vừa ăn cỏ vừa uống; còn lúc ngựa thồ hàng thì cho ăn “sang” hơn, mỗi lần ăn bỏ thêm đường đen (đường trầm) và ít muối cho ngựa uống. Muối giúp ngựa giữ nước trong cơ thể, còn đường đen “tăng lực”, ngựa nó “hảo” nước đường lắm! Sáng nào cũng vậy, cơm nước xong là tôi chất cây giống, phân lên giỏ cần xé trên lưng ngựa, rồi tôi nối dây dắt 3 con ngựa trườn lên dốc, tập kết trên rẫy rồi chùi xuống lại, cứ thế một ngày trung bình kiếm gần 1 triệu đồng cả sức người, sức ngựa” - ông Tiên nói.

Một con ngựa thồ hiện nay mua với giá 20 triệu đồng đối với ngựa đực, còn ngựa cái đắt hơn, lên đến 22 triệu đồng. Ngựa cái thồ yếu nhưng tâm lý nhiều người thích sắm ngựa cái vì “dễ dạy” hơn, ngựa đực thồ mạnh nhưng khi ra đường, thấy ngựa cái thì lao đến, ghì cương lại thì nó “hung hăng” với chủ.

Hỏi về số lượng đàn ngựa thồ của xã, ông Trịnh Minh Thái, Phó chủ tịch UBND xã Xuân Lãnh cho biết: Khi dự án Flitch triển khai, ban đầu, chỉ một hộ sắm cặp ngựa thồ phục vụ trồng rừng của gia đình, sau đó đi thồ mướn cho nhiều người quanh vùng. Thấy làm ăn có tiền nên nhiều người đua nhau sắm ngựa. Nhiều cặp vợ chồng mới cưới, ra ăn riêng, sắm tài sản trong nhà cũng nhờ ngựa, có nhà sắm đến 4 con ngựa thồ. Nhiều người “tiếp thị” ngựa thồ cho số điện thoại khắp nơi, ai cần gọi là đi thồ hàng.

Ban đêm, người dân mặc “áo mưa” cho ngựa thồ đỡ lạnh - Ảnh: L.TRÂM

TRỒNG RỪNG NHẬN ĐÔ LA

Ông Huỳnh Pô Pin, Phó giám đốc Ban quản lý dự án Flitch huyện Đồng Xuân cho biết, người dân tham gia trồng rừng được dự án hỗ trợ 500 USD/ha (tương đương 10,5 triệu đồng). Số tiền trên, đầu tư mua cây giống, phân bón và công chăm sóc. Theo quy trình, 1ha trồng 2.000 cây và 1 tấn phân vi sinh.

Cũng theo ông Pin, chỉ tính riêng mùa mưa năm 2014, toàn huyện Đồng Xuân trồng 1.733ha rừng. Trong đó, xã Xuân Lãnh “thủ phủ” ngựa thồ có diện tích trồng rừng theo dự án này nhiều nhất với 708ha, tiếp đến là các xã Xuân Quang 1 trồng trên 600ha, Xuân Quang 2 trồng gần 132ha, Phú Mỡ trồng trên 104ha, Xuân Quang 3 trồng trên 97,6ha, Xuân Phước trồng 90,6ha… Còn từ khi triển khai năm 2009, đến nay, dự án Flitch đã đầu tư cho việc trồng rừng sản xuất, cải tạo vườn hộ, quản lý bảo vệ trên 3.200ha rừng. “Từ trước đến nay, người dân trồng rừng thuộc dự án Flitch chủ yếu nhờ sức ngựa” - ông Pin khẳng định.

Năm 2009, anh Ka Pa Út, dân tộc Chăm H’Roi ở thôn Suối Cối 2, xã Xuân Quang 1 trồng 1,2ha keo lai, sau khi bỏ túi số đô la từ dự án hỗ trợ. Đến nay, rừng cây anh trồng phát triển tốt, có người hỏi mua 85 triệu đồng nhưng anh không bán. “Tôi tính để ráng 2 năm nữa bán kiếm 100 triệu đồng luôn thể” - anh Út nói.

Và câu chuyện trồng rừng Flitch hiện đang là đề tài được các nông dân huyện Đồng Xuân đem ra thảo luận khi họ ngồi lại bên nhau. Nếu như trước đây, chiều tối, nhiều người đàn ông trong xóm rủ nhau ngồi uống nước trà trước hiên nhà bàn chuyện đồng áng thì nay tập trung bàn chuyện trồng rừng kinh tế. Ngồi bên hiên nhà, ông Nguyễn Phi Long ở xã Xuân Quang 3 chỉ cái nón còn để ngửa trước thềm nói: “Tôi mới đi trồng rừng về. Mùa mưa tận dụng công nhàn rỗi trong gia đình dỡ cơm lên rẫy ở lại luôn trưa để trồng rừng. Cây giống thuê ngựa vận chuyển, lấy đó đắp đó, nhận tiền đô trả công cho ngựa thồ”.

Từ xã Xuân Quang 3, chúng tôi vượt qua 60km lên trên một rẫy cao trên đỉnh làng Đồng, xã Phú Mỡ, vợ chồng chị La Mô Thị Xinh đang trồng cây giống khoe: Năm nay tôi trồng 3ha rừng của dự án Flitch. Trước đây vùng đồi núi này là rẫy sắn bắp “ăn” mấy mùa rồi giờ trồng lại rừng. Trên đường “xuống núi”, chúng tôi ghé UBND xã Xuân Quang 1. Tại đây, nhiều người dân đến hội trường UBND xã nhận tiền từ dự án Flitch. Ngồi đếm số tiền được nhận 10 triệu đồng, ông Nguyễn Thanh Bầu tham gia dự án nói: “Tôi trồng cây đầu mùa mưa, qua một tháng, lứa cây sống 100% nên được cán bộ kỹ thuật của dự án đến hiện trường nghiệm thu đạt yêu cầu. Hôm nay, cán bộ quản lý dự án thông báo giải ngân, tôi đến nhận tiền”. Phía dưới hội trường và ngoài tiền sảnh, nhiều người trồng rừng Flitch nét mặt rạng ngời chờ đến lượt nhận tiền.

Ông Huỳnh Pô Pin cho biết thêm: “Năm nay, sau khi trồng rừng được một tháng, Ban quản lý dự án nghiệm thu số lượng cây sống đạt theo yêu cầu thì dự án tạm ứng 50%, rồi đến mùa mưa năm sau (2015) nghiệm thu lần nữa, cây phát triển tốt, người trồng nhận đủ. Rừng Flitch ở đây chủ yếu trồng trên rẫy cũ”.

MẠNH HOÀI NAM