Hơn một tháng qua, người dân địa phương và người từ các nơi khác đổ xô vào các cánh rừng thuộc xã Ea Trol, Ea Ly và Sông Hinh (Sông Hinh) đốn hạ cây ươi để thu hái trái, kể cả trái non. Năm nay lại đúng chu kỳ nên rừng ươi sai trái, người dân thu nhiều sản phẩm phơi trước sân như phơi lúa.

MUỐN HÁI ƯƠI PHẢI ĐỐN CẢ CÂY

Theo chân anh T. V. Th, một người chuyên hái ươi ở xã Ea Trol, sau một hồi băng rừng lội suối, chúng tôi đến chỗ có nhiều cây ươi. Anh Th chăm chú nhìn dưới lớp lá rừng tìm trái ươi theo cách thủ công. Ngước nhìn tán cây “thác đổ” (tán lá nghiêng nhiều nhánh rũ xuống như thác chảy), anh Th đoán được hướng ươi bay; trong chốc lát, anh Th cầm lên tay mấy trái ươi. Loại trái này có đặc điểm khác lạ là ra trái sát nách cùng chung cuốn với chiếc lá đài. “Chiếc lá đài như tấm áo mưa che toàn bộ trái ươi. Dân gian có câu: Nở như trái ươi. Vì vậy khi trái thấm nước thì lập tức nở ra trái non và được chiếc lá đài “che mưa” rất kỹ. Vì cùng chung cuốn với chiếc lá đài nên khi trái ươi chín rụng thì chiếc lá đài rụng theo. Chiếc lá đài khi còn ở trên cây có nhiệm vụ che mưa, khi rụng giống như cái dù. Vì vậy trái ươi rụng “kèm theo” chiếc lá đài giống như cái dù khi gặp gió bay ra xa, có khi rơi cách 5 đến 7m nên gọi là ươi bay”, anh Th giải thích.

Ươi bay có giá lên đến 350.000 đồng/kg, còn ươi non chỉ 100.000 đồng/kg. Tuy nhiên do nhiều người đổ xô đi tìm nên không ai “cầm lòng” lượm ươi bay theo cách truyền thống mà đổ xô đi hái ươi non. Thế nhưng thân cây ươi lại cao chót vót nên không tài nào hái được.

Cây ươi thường mọc ở núi cao, khu vực rừng già hiểm trở nhiều gành gộp. Khu rừng già thường có những cây to cao, nhưng một khi có cây ươi đến tuổi ra trái thì chúng vươn cao theo hướng nắng. Cây ươi cao 10 đến 20m, thân thẳng đuột như trụ điện, có cây thân to một người ôm không xuể. Vì thế, muốn hái ươi phải cưa đứt gốc. Tuy nhiên không phải ai cưa cây ươi cũng ngã một cách suôn sẻ, có cây đứt góc nhưng vướng dây leo hoặc vướng tán cây lớn bên cạnh nên không đổ xuống đất mà dựng đứng. Vì vậy có người phải đổ mồ hôi hột cưa cây nhưng không hái được trái, bỏ lại nơi rừng sâu cả cây ươi chết đứng vì đã đứt gốc.

Chúng tôi “chinh phục” các khu rừng cao ở xã Ea Trol và chứng kiến nhiều cây ươi “thân lìa khỏi gốc” mà xót xa trước sự tàn phá của con người. Trước tình trạng nhiều người đổ xô vào rừng đốn hạ cây ươi, UBND xã Ea Trol đã thành lập tổ kiểm tra chốt chặn không cho người vào rừng hái ươi. Tuy nhiên những cánh rừng từ xã Ea Trol đến xã Sông Hinh nằm ven trục giao thông phía Tây Phú Yên nên những người hái ươi dễ dàng băng tắt vào rừng. Chủ tịch UBND xã Ea Trol Nay Y Bình cho biết: “Xã đã tuyên truyền vận động nhân dân không nên đốn hạ cây để thu hái trái ươi. Đồng thời chỉ đạo đội liên ngành của xã truy quét việc mua bán vận chuyển trái ươi, lập danh sách các đầu nậu tổ chức thu mua trái ươi trái phép để xử lý”.

Cây ươi cao hơn 20m bị đốn hạ để hái trái non - Ảnh: H.NAM

MẤT DẦN RỪNG ƯƠI

Tại các khu dân cư ở xã Sông Hinh, người dân phơi ươi như phơi lúa. Trái ươi non có màu xanh khi hái về nhiều người sợ các ngành chức năng thu giữ nên phơi trong hiên nhà, phòng khách khoảng 2 ngày. Lúc trái ươi chuyển sang màu nâu đen thì người ta mới đem ra sân phơi cho thật khô. Thế nhưng theo nhiều người dân, người “rành” chỉ cần bóp trái ươi mềm thì biết ươi non phơi khô, còn ươi bay thì cứng vỏ.

Vào vai một “đầu nậu” đi mua ươi, tôi “lọt” được vào nhà bà N. T. H ở xã Sông Hinh. Bà H cho biết, cách đây 1 tuần các đầu nậu vào đây tranh nhau mua ươi. Ươi đang phơi giữa sân chờ khô thì “đầu nậu” ập đến hốt vô bao cân ký, tính tiền. Tuy nhiên mấy ngày nay do lực lượng chốt chặn nên người mua kẻ bán lén lút.

Trước dòng người đổ xô vào rừng hái ươi trái phép, lực lượng chức năng của xã Sông Hinh triển khai chốt chặn, chỉ trong một buổi tối đã thu giữ gần 2 tạ ươi. Ông Ka Siu Hiệp, Phó công an xã Sông Hinh cho biết: Lực lượng công an xã có trên 10 người chia làm 3 tổ, 1 tổ đóng trên đường và 2 tổ luồn vào rừng. Tuy nhiên khi thấy bóng dáng lực lượng chức năng thì người hái ươi bỏ chạy vào rừng sâu.

Người dân xã Sông Hinh (huyện Sông Hinh) phơi ươi non trước sân như phơi lúa- Ảnh: H.NAM

Chỉ tính riêng tại xã Sông Hinh, cây ươi mọc phân bổ đều trên diện tích 23.000ha rừng, trải dài từ khu rừng thuộc Tỉnh đội quản lý, đến diện tích rừng thuộc Ban quản lý rừng phòng hộ Sông Hinh, rừng tự nhiên do xã quản lý và rừng giao hộ gia đình quản lý. Ông Lê Ngọc Hải, Chủ tịch UBND xã Sông Hinh cho biết: “Khu vực rừng tự nhiên của xã Sông Hinh giao cho hộ gia đình quản lý 2.400ha. Theo quy ước, người lạ vào rừng do người khác nhận khoán thì người đó là kẻ trộm. Thế nhưng không chỉ ngành chức năng mà cả người dân nhận quản lý rừng cũng vất vả ngăn chặn nạn đốn hạ cây ươi. Mùa ươi thường kéo dài gần 2 tháng, người hái ươi rình mò, chủ rừng khó canh giữ”.

Người dân địa phương cho biết, nếu cây ươi bị chặt nhánh hái trái thì khoảng 9 năm sau lại ra trái, còn nếu chặt gốc thì phải từ 20 đến 30 năm sau cây mới nứt lại, đủ sức ra trái. Nhiều khi cây ươi sau khi bị chặt, chết luôn. Chính vì sự tàn phá của những người hái ươi hám lợi, không ít những cánh rừng ươi ở xã Sông Hinh, Ea Trol đang bị đốn hạ không thương tiếc...

Ông Trần Duy Tấn, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Sông Hinh cho biết: “Trước tình trạng người dân địa phương đến khu vực rừng huyện Sông Hinh để khai thác ươi trái phép, đơn vị đã tham mưu cho UBND huyện Sông Hinh có công văn gửi Ban quản lý rừng phòng hộ, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh, UBND các xã, thị trấn trong huyện tăng cường công tác quản lý và bảo vệ rừng, kiểm tra ngăn chặn tình trạng phá rừng, khai thác vận chuyển gỗ và thu hái trái ươi. Huyện sẽ thành lập tổ công tác tổng kiểm tra, truy quét việc khai thác thu mua, vận chuyển trái ươi”.

MẠNH HOÀI NAM