Núi Hòn Hàn (thuộc tiểu khu 221, thôn Thành An, xã Sơn Thành Đông, huyện Tây Hòa) nằm sát đầu mối kênh Nam đập thủy nông Đồng Cam đang bị “băm nát” bởi những người đào đãi vàng trái phép. Nếu tình trạng khai thác vàng trái phép ở Hòn Hàn không kịp thời ngăn chặn, công trình thủy lợi đập Đồng Cam 80 năm tuổi có nguy cơ bị phá hủy.
Một hầm vàng kiên cố mới đào trái phép - Ảnh: A.KIỆT
HÒN HÀN TIẾP TỤC BỊ “BĂM NÁT”
Sáng 29/3, nhận được tin báo tại Hòn Hàn tái diễn nạn đào vàng trái phép, từ số máy 098xxxxxxx (xin được giấu tên người cung cấp), chúng tôi men theo dốc Đồi Hàn (thuộc thôn Thành An, xã Sơn Thành Đông) “đột kích” vào khu vực khai thác vàng. Các đối tượng khai thác vàng trái phép ở đây lập ra nhiều điểm để theo dõi lực lượng chức năng và những người lên Hòn Hàn, nên khi chúng tôi đến, các đối tượng được báo động và thu dọn, ngụy trang lại “chiến trường”, “rút quân” trước đó khoảng 30 phút. Tại đây chúng tôi tận mắt chứng kiến khung cảnh khai thác vàng không khác gì một công trường… Hòn Hàn có diện tích khoảng 41ha thì có trên 5ha rừng bị băm nát và trở nên trơ trọi (có cây đường kính 15-35cm bị chặt phá vô tội vạ) bởi hàng trăm hầm đào vàng, có những hầm khoét sâu vào lòng đất 15-20m, mỗi hầm cách nhau khoảng 5m2. Nhiều hầm được đào rất quy mô với hệ thống ròng rọc, máy thông gió, các cửa thoát hiểm dọc ngang chằng chịt… không khác gì một công sự giao thông ngầm kiên cố. Tại một miệng hầm vàng có quy mô lớn, mặc dù được ngụy trang bằng các cành cây nhưng chúng tôi vẫn thấy dấu vết đất đào đổ trên miệng hầm còn rất mới. Một số dụng cụ phục vụ cho việc đào vàng chưa kịp giấu còn để lại hiện trường như chén bát, quần áo, bao tải, dây thừng, ròng rọc, xô nhựa, pin và những đoạn dây điện dùng để đánh mìn, mũi de, búa tạ… Ông Võ Thúc Dương, bảo vệ cụm 1 đầu mối nam Đồng Cam cho biết, mỗi ngày tại đây có khoảng trên 40 người vào Hòn Hàn đào vàng. Dân khai thác vàng ở đây hầu hết là người ở tỉnh Bắc Giang, Thái Nguyên và một số người dân địa phương thuộc các huyện Tây Hòa, Sơn Hòa, Sông Hinh. Các đối tượng khai thác vàng sử dụng hóa chất xianua và cả thuốc nổ để phục vụ cho việc khai thác làm ảnh hưởng đến môi trường xung quanh, tiềm ẩn nguy cơ mất an ninh trật tự, an toàn lao động.
Ông Thái An Nam, Phó chủ tịch UBND xã Sơn Thành Đông cho biết, xã đã phối hợp với huyện thành lập các tổ tuần tra truy quét, nhưng tình hình vẫn chưa ngăn chặn triệt để. Ngày 15/3, UBND xã Sơn Thành Đông phối hợp với Tổ kiểm tra liên ngành khai thác, chế biến khoáng sản huyện tổ chức việc san lấp 14 hầm mà các đối tượng đã đào để khai thác vàng trái phép tại Hòn Hàn, thì ngày 16/3 các đối tượng khai thác tiếp tục ngang nhiên hoạt động trở lại với mức độ nghiêm trọng. Các đối tượng làm cả đêm ngày, khi phát hiện lực lượng chức năng đi kiểm tra thì họ bỏ chạy vào làng và các vùng giáp ranh thuộc địa phận xã Sơn Thành Tây nên rất khó quản lý…
Ông Ngô Văn Đoan, Trưởng phòng Tài nguyên - Môi trường huyện Tây Hòa cho biết, Tổ kiểm tra liên ngành khai thác, chế biến khoáng sản huyện phối hợp với UBND xã Sơn Thành Đông liên tục kiểm tra, truy quét ở khu vực Hòn Hàn nhưng tình trạng khai thác vàng trái phép vẫn chưa được xử lý dứt điểm. Sau khi nhận được tin tại khu vực Hòn Hàn các đối tượng tiếp tục khai thác vàng trở lại, ngày 23/3 tổ kiểm tra liên ngành huyện đã phối hợp với UBND xã Sơn Thành Đông tiến hành kiểm tra, phát hiện trong tổng số 14 hầm đã lấp, có ba hầm các đối tượng đào bới lại. Trong đó hai hầm có độ sâu khoảng 3m; một hầm có độ sâu khoảng 8m; đào mới một đường hầm ngang sườn núi, hướng đông - tây với miệng hầm có độ sâu 1,2m, rộng 0,8m, dài 5m, đường hầm cao 1,2m, rộng 0,8m, dài 15m (khoét ngang trong lòng núi). Các dụng cụ, thức ăn của những người đào vàng tại hiện trường cho thấy đây không phải là công việc ngày một ngày hai mà lâu hơn thế.
NGUY CƠ PHÁ HỦY ĐẬP THỦY NÔNG ĐỒNG CAM
Hòn Hàn không còn bình yên như những gì vốn có. Bãi vàng Hòn Hàn đã có từ lâu, huyện Tây Hòa cùng các cơ quan chức năng của tỉnh nhiều lần tổ chức truy quét nhưng mọi việc vẫn đâu lại vào đấy. Người dân địa phương rất bức xúc khi công việc làm nương rẫy của mình bị đảo lộn, tình hình mất an ninh trật tự lại tiếp diễn; nạn phá hoa màu, các trại sản xuất của người dân địa phương bị mất cắp đồ lại xảy ra và rừng Hòn Hàn bị băm nát do những người khai thác vàng trái phép tại đây. Ông H.N.V, Cụm trưởng tổ bảo vệ cụm 1 đầu mối nam Đồng Cam cho biết, hàng ngày tại Hòn Hàn, chúng dùng thuốc nổ bắn 5-7 lần, mỗi quả thuốc nổ khoảng 0,5 lạng. Thời gian nổ mìn để khai thác vàng vào khoảng 9g-10g30 và 21g-23g hàng ngày. Chúng tôi biết nhưng không dám ngăn cản, vì không đủ lực lượng, không dám lên vì sợ bị trả thù và hành hung. Có nhiều lần, những người khai thác vàng trái phép kéo xuống trạm bảo vệ đập nam Đồng Cam hăm dọa anh em bảo vệ đập.
Quan sát tại khu vực Hòn Hàn, chúng tôi thấy có nhiều tấm bảng xi măng ghi chữ nghiêm cấm khai thác khoáng sản trái phép nhưng nó lại vô tình báo hiệu có vàng và người khai thác vàng trái phép lại cứ tiếp tục đổ xô đến bãi vàng khai thác.
Ông Trần Tiến Anh, Giám đốc Công ty TNHH một thành viên Thủy nông Đồng Cam bức xúc nói: Tình trạng khai thác, nổ mìn đào hầm vàng với quy mô lớn gây mất trật tự an ninh, phá vỡ môi trường và nguy cơ sạt lở núi đổ ập xuống công trình thủy lợi Đồng Cam bất cứ lúc nào. Hòn Hàn có độ dốc rất lớn, nằm ngay miệng đập, nếu cứ khai thác và nổ mìn trái phép như vậy thì khu vực đầu mối Đồng Cam sẽ bị bồi lấp bởi một khối lượng lớn đất, đá đào đãi vàng đổ xuống và nếu không kịp thời ngăn chặn triệt để thì đến mùa mưa lũ, đất cát của núi Hòn Hàn sẽ trôi xuống đập Đồng Cam làm ảnh hưởng trực tiếp kênh mương, uy hiếp việc tưới tiêu cho 28.000ha của các địa phương Tây Hòa, Đông Hòa, Phú Hòa, TP Tuy Hòa. Nguy hiểm hơn, chất xianua cực độc đổ ra dòng sông Ba sẽ gây ô nhiễm nguồn nước, gây ảnh hưởng lớn đến môi trường sinh thái.
Công trình thủy lợi đập Đồng Cam được người Pháp xây dựng cách đây gần 80 năm, là công trình quan trọng bậc nhất của tỉnh cung cấp nước tưới cho các cánh đồng trồng lúa của tỉnh, đảm bảo an ninh lương thực của tỉnh trong thời gian qua. Nếu tình trạng khai thác vàng trái phép tại Hòn Hàn không ngăn chặn kịp thời thì hậu quả sẽ khó lường.
ANH KIỆT - HOÀI NAM
