TX Sông Cầu có gần 1.200ha dừa, là nguồn thu nhập chính của nhiều người dân nơi đây. Từ năm 2000, bọ cánh cứng hại dừa làm người dân lo lắng. Và một nhà khoa học từ Nhật Bản đã đến, miệt mài nghiên cứu để tìm cách cứu dừa.
Tiến sĩ Nakamura Satoshi nghiên cứu bọ cánh cứng hại dừa ở TX Sông Cầu
BỌ DỪA GÂY HẠI HOÀNH HÀNH
Năm 2000, trước sự tấn công dữ dội của bọ dừa, Chi cục Bảo vệ thực vật Phú Yên đã tổ chức trừ bọ dừa bằng phun thuốc và sử dụng các chế phẩm sinh học để cứu vườn dừa. Ông Nguyễn Văn Cảm ở xã Xuân Bình (TX Sông Cầu), nhớ lại: “Bọ cánh cứng tàn phá vườn dừa, thấy mà nóng mặt. Tôi phải mang bình phun thuốc leo lên tận đọt cây mà xịt. Vườn dừa rộng lớn, lại ở cạnh nhà nên khi phun, thuốc bay khắp xóm hôi nồng nặc. Tuy vậy vẫn phải làm vì dừa không ra trái chẳng khác nào “úp” nồi cơm gia đình”. Còn ông Nguyễn Tấn Thi, Trưởng trạm Bảo vệ thực vật TX Sông Cầu cho biết: Có những diện tích dừa bị bọ cánh cứng tấn công nguy hại cấp 3, cấp 4 (trên 50% diện tích lá trên cây bị hại), thậm chí có nhiều diện tích dừa xơ xác tàu lá. Theo nhiều dân ở TX Sông Cầu, trung bình mỗi hécta dừa có 180 cây, nếu không có bọ dừa tấn công thì mỗi cây ra 80 quả/ năm. Với giá bán dao động từ 15.000-17.000 đồng/quả như hiện nay, mỗi hécta dừa hằng năm, người trồng thu trên 200 triệu đồng. Thế nhưng bọ cánh cứng đã làm nhiều gia đình thu nhập chủ yếu từ dừa lao đao. Ông Nguyễn Tâm ở phường Xuân Đài tâm sự: “Khi bị bọ cánh cứng tấn công, nhiều năm liền vườn dừa TX Sông Cầu mất mùa trái ít, vì khi còn non hầu hết bị rơi rụng, trái nào còn sót thì đẹt lét. Mót bán không đủ đi vài phiên chợ”.
Năm 2004, Sở NN-PTNT Phú Yên phối hợp với Trường đại học Nông lâm TP Hồ Chí Minh áp dụng biện pháp sinh học, dùng ong ký sinh Asecodes hispinarum để diệt trừ bọ cánh cứng. Tuy nhiên biện pháp này không đạt hiệu quả. “Chúng tôi phối hợp với các chuyên gia nghiên cứu vì sao ong ký sinh Asecodes không phòng trừ triệt để bọ dừa ở Phú Yên, do phương pháp nuôi ong ký sinh hay phương pháp phóng thích ong ký sinh chưa phù hợp? Hay điều kiện thời tiết không thuận tiện cho ong ký sinh Asecodes phát triển?”- ông Đặng Văn Mạnh, Chi cục phó Chi cục Bảo vệ thực vật Phú Yên nói.
Năm 2007, Chi cục Bảo vệ thực vật Phú Yên đưa mô hình nghiên cứu mới nhất nhân nuôi ong ký sinh tại chỗ. Bước đầu chọn ba điểm nuôi ở các xã Xuân Bình, Xuân Thọ 2 và phường Xuân Yên. Ba điểm nuôi này đã phóng thích ra tự nhiên 10.000 mummies (xác nhộng), mỗi mummies nở ra từ 90-100 con ong ký sinh. Sau một thời gian, dừa vẫn bị bọ cánh cứng tấn công, không chừa cây thấp lẫn cây cao.
Vườn dừa TX Sông Cầu không chỉ đứng trước nguy cơ bị lão hóa mà còn biến dạng màu xanh, UBND TX Sông Cầu phải phát động phong trào trồng dừa phân tán để gầy lại màu xanh nhưng người dân thấy dừa bị bệnh nên nản lòng. Bà Trần Thị Tuyết ở xã Xuân Thọ 2 cho hay: “Dừa bị bọ tấn công quá dữ nên cả tháng không muốn nhìn lên đọt thăm chừng, cứ mỗi sáng dừa non bằng cổ tay rụng đầy sân vườn”.
HY VỌNG TỪ LOẠI ONG KÝ SINH MỚI
Tiến sĩ Nakamura Satoshi, vừa có chuyến đi thực tế tại huyện Tuy An và TX Sông Cầu nghiên cứu tình hình bọ cánh cứng hại dừa. Ông cho biết: “So với lần đầu chúng tôi đến đây thì tình trạng bọ dừa gây hại có giảm. Nhưng so với khu vực đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), Đài Loan và Thái Lan thì ở Phú Yên bọ dừa gây hại nặng hơn”. Ông nhận thấy, sau khi được thả ong ký sinh các vùng dừa ở ĐBSCL cũng như Thái Lan bọ dừa đã được khống chế, dừa đã hồi phục, ong ký sinh Asecodes đã thiết lập được quần thể ổn định ở đó và mức độ gây hại ở mức thấp. Riêng Phú Yên hoàn toàn khác biệt vì thế ông đặt các điểm nghiên cứu ở đây. “Qua nhiều năm nghiên cứu, kết quả ghi nhận được rằng, do Phú Yên có nhiệt độ quá cao đã ảnh hưởng đến sự phát triển của ong ký sinh trong các tháng mùa hè. Biện pháp đưa ra là tiếp tục thả bổ sung ong ký sinh trong những tháng này để duy trì quần thể ong ký sinh ngoài đồng. Song chúng ta phải tốn nhiều công để nhân thả ong ký sinh này hàng tháng”,- tiến sĩ Nakamura Satoshi cho biết như vậy.
Một phát hiện nữa của tiến sĩ Nakamura Satoshi là khi thu thập mẫu bọ dừa tại Phú Yên để gởi định danh tại Đại học Kyushu –Nhật, kết quả phân tích gen cho thấy loài bọ dừa hiện có ở Phú Yên có cấu trúc bộ gen thuộc nhóm Asian (Asian type) chứ không phải thuộc nhóm Pacific (Pacific type) như các thông tin trước đây.
Theo ông, điều này có ý nghĩa vô cùng quan trọng, vì bọ dừa nhóm Asian không phải là ký chủ chính của ong Asecodes, mà là của ong Tetrastichus brontispae (loài mới được nhập). Từ đó có thể giải thích tại sao trong thời gian vừa qua ong ký sinh Asecodes không có hiệu quả cao ở Phú Yên. Chính vì vậy mà ông nghiên cứu đề xuất du nhập ong ký sinh Tetrastichus brontispae, loài ký sinh chính của bọ dừa nhóm Asian ở Việt Nam. Đây là loài sinh vật mới chưa có ở Việt Nam và lần đầu tiên được du nhập. Tiến sĩ Nakamura Satoshi thường xuyên về Việt Nam hỗ trợ kỹ thuật để giúp Chi cục Bảo vệ thực vật Phú Yên và Trường Đại học Nông Lâm Huế đánh giá các đặc tính sinh học và phổ ký chủ của ong ký sinh Tetrastichus brontispae. Sau một năm khảo nghiệm trong phòng, loài ong ký sinh này được phóng tích ngoài đồng và nhân thả trên diện rộng.
“Hiện nay chương trình hợp tác đã hết hạn nhưng tôi vẫn đến Phú Yên nghiên cứu khi nào phòng trừ bọ dừa đạt hiệu quả mang lại lợi ích cho người dân mới thôi” - tiến sĩ Nakamura Satoshi giải bày. Ông đã đi từ Thái Lan, Đài Loan đến Tây Ban Nha, Hà Lan... nghiên cứu bọ dừa. Ở các nước đó việc phòng trừ bọ dừa đã thành công. Riêng ở Việt Nam, chỉ còn ở Phú Yên bọ dừa chưa được khống chế, vì thế sau khi thả ong ký sinh mới, ông sẽ quay lại Phú Yên tiếp tục đeo đuổi niềm đam mê nghiên cứu.
MẠNH HOÀI NAM
