Có nhiều nghề sử dụng ánh sáng để khai thác hải sản như lưới vây, lưới vó, lưới mành, chụp mực, pha xúc, đăng kết hợp ánh sáng. Đối tượng khai thác của các nghề này chủ yếu là các loài cá nổi nhỏ và mực ống. Sản lượng khai thác của các nghề có sử dụng ánh sáng trong tỉnh Phú Yên ước tính chiếm khoảng 32% tổng sản lượng khai thác cá biển hằng năm.
Do sự gia tăng số lượng tàu thuyền khai thác hải sản ở các địa phương kết hợp với sự suy giảm nguồn lợi hải sản ở các ngư trường, nên trong vài năm gần đây, các phương tiện khai thác hải sản kết hợp ánh sáng có xu hướng cạnh tranh bằng tăng công suất nguồn sáng trên tàu. Trong thực tế, trào lưu tranh đua sử dụng nguồn sáng công suất mạnh để khai thác hải sản diễn ra thường xuyên, dẫn đến lãng phí công suất phát sáng. Đây là nguyên nhân chủ yếu gây ra dư luận cho rằng sử dụng ánh sáng cường độ lớn làm nổ mắt cá, làm chết cá. Do vậy, câu hỏi đặt ra là sử dụng ánh sáng cường độ lớn trong khai thác hải sản có làm nổ và gây ảnh hưởng lâu dài đến thị lực mắt cá, mực hay không?
Theo kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Hải sản, Viện Hải dương học Nha Trang, chủng loại bóng đèn được sử dụng trên các tàu cá rất đa dạng, công suất các bóng đèn điện từ 20W – 5000W. Nguồn sáng được trang bị cố định trên tàu, đèn ngầm dưới nước chưa được sử dụng và các phương pháp bố trí nguồn sáng thành cụm sáng, tuyến sáng chưa được áp dụng nhiều, chỉ thấy ở một vài tàu nghề lưới vây, tỷ lệ cá, mực chưa đạt chiều dài cho phép khai thác chiếm tỉ lệ cao trong sản lượng khai thác các nghề ánh sáng. Quan hệ giữa công suất nguồn sáng và hiệu suất khai thác không rõ ràng. Các tàu tăng cường độ chiếu sáng làm thay đổi vị trí sắp xếp và hình thái võng mạc gây ra sự giảm thị lực mắt cá, mực. Độ rọi sáng 198.400 lux (tại điểm cách mặt đèn pha công suất 2000W 1,04m, đèn 3000W 1,25m, đèn 5000W 1,53m) làm cho võng mạc mắt mực ống (Loligo chinensis) bị phá hủy và làm chết mực. Độ rọi sáng 659.850 lux (tại điểm cách mặt đèn pha công suất 5000W 0,93m) làm thay đổi lâu dài sự phân bố tế bào thị giác của cá trích xương (Sardinella gibbosa).
Dựa vào các kết quả nghiên cứu kết hợp kinh nghiệm sử dụng ánh sáng trong dân gian và các tài liệu trong, ngoài nước có thể đưa ra một số kiến nghị sau đây: Các bóng đèn đạt hiệu suất sử dụng cao nhất trong khai thác hải sản có công suất <1000W/bóng. Đối với các tàu lưới vây công suất nguồn sáng nên trang bị từ 3-10KW tùy từng ngư trường khai thác, với các loại bóng đèn Neon 40W kết hợp một số bóng cao áp thủy ngân có công suất 250 – 1000W/bóng. Các tàu chụp mực hoạt động ở các vùng nước xa bờ nên trang bị công suất nguồn sáng từ 10 – 40 KW, tùy theo độ sâu ngư trường và nên sử dụng các bóng cao áp thủy ngân 500 – 1000W/bóng, ánh sáng xanh hoặc tím. Các tàu nghề pha xúc hạn chế ở mức 10KW, cấm sử dụng bóng đèn sợi đốt có công suất >2000W/bóng, vị trí lắp đặt đèn pha >1,2.
Để phát triển nghề cá nói chung ngành thủy sản cần xúc tiến nghiên cứu kỹ thuật chiếu sáng hợp lý cho các tàu lưới vây và chụp mực hoạt động ở các vùng nước xa bờ, xác định cơ cấu tàu thuyền, cường lực và mùa vụ khai thác đối với các nghề sử dụng ánh sáng phù hợp với phát triển bền vững nguồn lợi hải sản ven bờ, nghiên cứu biện pháp giải thoát mực con trong nghề chụp mực, nghiên cứu các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn sáng trong khai thác hải sản.
KS NGUYỄN THỊNH
