Trao đổi dữ liệu điện tử (EDI) là trao đổi các dữ liệu từ máy tính điện tử này sang máy tính điện tử khác, giữa các công ty hoặc đơn vị đã thỏa thuận buôn bán với nhau. EDI ngày càng được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu, chủ yếu phục vụ cho việc mua và phân phối hàng (gửi đơn hàng, các xác nhận, tài liệu gửi hàng, hóa đơn…). Người ta cũng dùng cho các mục đích khác như thanh toán tiền khám bệnh, trao đổi các kết quả xét nghiệm…
Trước khi internet trở nên thông dụng đã có EDI, khi đó người ta dùng mạng giá trị gia tăng để liên kết các đối tác EDI với nhau. Cốt lõi của mạng giá trị gia tăng là một hệ thống thư điện tử cho phép các máy tính điện tử liên lạc với nhau, hoạt động như một phương tiện lưu trữ và tìm kiếm. Khi nối vào mạng giá trị gia tăng, một doanh nghiệp có thể liên lạc với nhiều máy tính ở nhiều thành phố trên khắp thế giới. Ngày nay EDI chủ yếu được thực hiện thông qua mạng internet. Để phục vụ hoạt động mua bán giữa các doanh nghiệp thuận lợi hơn với chi phí truyền thông không quá tốn kém, người ta đã xây dựng một kiểu mạng mới gọi là “mạng riêng ảo”, là mạng riêng dạng intranet của một doanh nghiệp nhưng được thiết lập dựa trên chuẩn trang web và truyền thông qua mạng internet.
Công việc trao đổi EDI trong thương mại điện tử gồm các nội dung như giao dịch kết nối, đặt hàng, giao dịch gửi hàng và thanh toán. Vấn đề này đang được tiếp tục nghiên cứu và xử lý, đặc biệt là buôn bán giữa các nước có quan điểm chính sách, pháp luật thương mại khác nhau, đòi hỏi phải có khung pháp lý chung trên nền tảng thống nhất quan điểm về tự do hóa thương mại và tự do hóa việc sử dụng mạng internet. Chỉ như vậy mới đảm bảo được tính khả thi, tính an toàn và hiệu quả của việc trao đổi dữ liệu điện tử.
Dung liệu là nội dung của hàng hóa số, có thể được giao qua mạng. Ví dụ hàng hóa số là tin tức, nhạc phim, các chương trình phát thanh, truyền hình, chương trình phần mềm, ý kiến tư vấn, vé máy bay, vé xem phim, hợp đồng bảo hiểm… Trước đây, dung liệu được trao đổi dưới dạng hiện vật bằng cách đưa vào đĩa, vào băng, in thành sách báo, văn bản, đóng gói bao bì chuyển đến tay người sử dụng hoặc đến điểm phân phối… để người sử dụng mua và nhận trực tiếp. Ngày nay, dung liệu được số hóa và truyền gửi theo mạng gọi là giao gửi số hóa. Các tờ báo, tư liệu công ty, ca – ta – lô sản phẩm lần lượt đưa lên web gọi là sách điện tử. Các chương trình phát thanh, truyền hình, giáo dục, ca nhạc, kể chuyện… cũng được số hóa, truyền qua internet, người sử dụng tải xuống và sử dụng thông qua màn hình và thiết bị âm thanh của máy tính điện tử.
Đến nay, danh sách các hàng hóa bán lẻ qua mạng đã mở rộng, xuất hiện một loại hoạt động gọi là mua hàng điện tử hay mua hàng trên mạng. Tận dụng tính năng đa phương tiện của môi trường web, người ta xây dựng trên mạng các “cửa hàng ảo”. Gọi là ảo bởi vì, cửa hàng có thật nhưng chỉ có thể xem toàn bộ quang cảnh cửa hàng và các hàng hóa chứa trong đó trên từng trang màn hình.
Để có thể mua – bán hàng, khách hàng tìm trên trang web của cửa hàng, xem hàng hóa hiển thị trên màn hình, xác nhận mua và trả tiền bằng thanh toán điện tử. Lúc đầu, việc mua bán như vậy còn ở dạng sơ khai. Người mua chọn hàng rồi đặt hàng thông qua mẫu đơn cũng đặt ngay trên web. Nhưng có trường hợp muốn lựa chọn giữa nhiều loại hàng ở các trang web khác nhau của cùng một cửa hàng thì hàng hóa miêu tả nằm ở một trang, đơn đặt hàng lại nằm ở trang khác, gây ra nhiều phiền toái. Để khắc phục hạn chế này, hiện đã có phần mềm mới, cùng với hàng hóa của cửa hàng trên màn hình đã có thêm phần “xe mua hàng”, “giỏ mua hàng” giống như giỏ mua hàng hay xe mua hàng thật mà người mua thường dùng khi vào siêu thị. Xe và giỏ mua hàng này đi theo người mua suốt quá trình chuyển từ trang web này trang web khác để chọn hàng. Khi tìm được hàng vừa ý, người mua ấn phím “hãy bỏ vào giỏ”. Các xe hay giỏ mua hàng này có nhiệm vụ tự động tính tiền để thanh toán với khách mua. Vì hàng hóa là hữu hình nên tất yếu sau đó cửa hàng phải dùng tới các phương tiện gửi hàng kèm theo kiểu truyền thống để đưa hàng đến tay người tiêu dùng.
NGUYỄN THỊ KIM BÍCH
(Sở Công Thương Phú Yên)
