Thời gian qua, công tác bảo vệ, bảo tồn và phát triển rạn san hô Hòn Yến (xã An Hòa Hải, huyện Tuy An) được tỉnh và các tổ chức bảo vệ môi trường trong và ngoài nước quan tâm, nên hệ sinh thái biển ở khu vực này có nhiều khởi sắc. Hiện Phú Yên đang tiếp tục đầu tư và kiến nghị thành lập khu bảo tồn đất ngập nước Hòn Yến.

Hệ động thực vật biển phong phú

Khu vực quần thể Hòn Yến đã được Bộ VHTT&DL công nhận là di tích thắng cảnh cấp quốc gia từ năm 2018. Nơi đây có nhiều đặc điểm nổi bật về địa chất, địa mạo, hệ động thực vật tạo nên hệ sinh thái biển phong phú, đa dạng, có giá trị về văn hóa, lịch sử và tiềm năng phát triển du lịch ven biển.

Rạn san hô Hòn Yến nằm trong cụm rạn san hô từ xã An Hòa Hải đến xã An Chấn (huyện Tuy An). Quần thể rạn san hô Hòn Yến bao gồm Hòn Yến, Hòn Đụn, Bàn Than, Gành Yến, Hòn Choi, Vũng Choi với diện tích khoảng 30,2ha. Khu vực này, nhóm san hô mềm chiếm ưu thế.

Kết quả nghiên cứu của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga (Bộ Quốc phòng) năm 2020 và các năm gần đây, ghi nhận có 22 loài thuộc 7 họ, điển hình là san hô mềm thuộc họ Alcyoniidae (chi Lobophytum) và san hô lỗ đỉnh Acroporidae, chủ yếu là Montipora sp. Acropora spicifera.

Theo đại tá, PGS.TS Nguyễn Đăng Hội, Viện trưởng Viện Sinh thái nhiệt đới (Trung tâm Nhiệt đới Việt – Nga), một số loài san hô thuộc họ khác cũng được ghi nhận tại khu vực Hòn Yến như Agariciidae, Merulinidae, Poritidae, Psammocoridae, Scleractinia…, đặc trưng các loài trong nhóm san hô bắp cải Montipora foliosa, Montipora monasteriata, Montipora aequituberculata và san hô dạng cành Acropora nobilis. Phía Tây Hòn Yến có rạn san hô đá Scleractinia độc đáo với mức độ che phủ tốt và độ phong phú cao, phân bố ở độ sâu khoảng 1m trong khu vực có sóng và ở độ sâu 3-4m là phân bố điển hình của san hô mềm.

Thực vật cỏ biển được ghi nhận có 3 loài và rong biển với 7 loài. Động vật được ghi nhận với các loài sao biển như Culcita novaeguineae, sao biển họ Echinasteridae, sao biển gai Acanthasterplanci; hải sâm, hải quỳ, huệ biển, nhím biển, động vật thân mềm lớp hai mảnh vỏ, động vật thân mềm, giáp xác… Động vật có xương chủyếu là các loài cá rạn (gần 60 loài thuộc 23 họ). Một số loài cá dễ bắt gặp tại Hòn Yến ở mực nước từ 1-4m như cá bướm, cá thù lù, cá thằn lằn hai đốm, cá đuôi gai, cá hề, cá chim nàng đào đỏ, cá mặt quỷ, cá mao tiên…

Hiệu quả bước đầu trong bảo vệ, bảo tồn

Tháng 8/2020, Quỹ Môi trường toàn cầu (Chương trình các dự án nhỏ tại Việt Nam thuộc Chương trình phát triển của LHQ) đã tài trợ tỉnh thực hiện Dự án tăng cường năng lực cộng đồng trong bảo tồn quần thể rạn san hô Hòn Yến, với tổng kinh phí gần 3,2 tỉ đồng, trong đó Quỹ Môi trường toàn cầu tài trợ gần 1,1 tỉ đồng, Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga tài trợ 900 triệu đồng, phần còn lại do tỉnh đối ứng. Mục tiêu của dự án là nâng cao nhận thức và năng lực cộng đồng trong quản lý, khai thác tài nguyên biển, bảo vệ hệ sinh thái.

Theo UBND xã An Hòa Hải, nhằm bảo vệ quần thể rạn san hô Hòn Yến, ngoài các cơ quan chức năng của tỉnh và huyện, địa phương đã thành lập tổ hợp tác vừa quản lý, bảo vệ, bảo tồn rạn san hô, vừa tổ chức tour du lịch cộng đồng góp phần tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương.

Ông Đinh Văn Ìn, Tổ trưởng Tổ hợp tác quản lý và bảo vệ rạn san hô Hòn Yến cho biết: Được thành lập từ năm 2022, tổ hợp tác được tỉnh và huyện Tuy An giao bảo vệ hệ sinh thái rạn san hô Hòn Yến. Đến nay, tổ có gần 40 thành viên, bước đầu hoạt động có hiệu quả trong việc giữ gìn và phát triển rạn san hô. Bà con nơi đây cũng đã nâng cao ý thức trong việc bảo vệ môi trường, đồng thời tự giác phân công nhau tham gia bảo vệ rạn san hô, vì đây là sinh kế lâu dài và ổn định.

Theo bà Hồ Thị Bích Vân, thành viên Tổ hợp tác quản lý và bảo vệ rạn san hô Hòn Yến, tổ đã phân công các thành viên thường xuyên ứng trực, hướng dẫn du khách tham quan, tổ chức cho du khách lặn ngắm san hô khu vực Hòn Yến, hướng dẫn du khách không vào khu vực cấm, không giẫm đạp lên rạn san hô.

Hằng tuần, các thành viên trong tổ cũng tổ chức thu gom làm sạch rác khu vực biển Hòn Yến và vận động người dân trong xã bảo vệ môi trường, giảm thiểu rác thải nhựa, nói không với đồ nhựa dùng một lần tại các cơ sở kinh doanh ăn uống, dịch vụ…

Rạn san hô khu vực biển Hòn Yến. Ảnh: CTV

Kiến nghị thành lập khu bảo tồn

Dự án Tăng cường năng lực cộng đồng trong bảo tồn quần thể rạn san hô Hòn Yến bước đầu hình thành khung cơ chế chính sách, cung cấp năng lực cho cộng đồng người dân tự bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của địa phương. Dự án đã giao quyền quản lý, bảo vệ san hô Hòn Yến và xây dựng quy chế phối hợp thực hiện cơ chế đồng quản lý giữa tổ hợp tác với các tổ chức, cá nhân có liên quan.

Tháng 4/2023, UBND tỉnh đã ban hành quyết định quy định về quản lý, bảo vệ, bảo tồn rạn san hô Hòn Yến. Phương án bảo vệ, bảo tồn hệ sinh thái san hô Hòn Yến đã xác lập 4 vùng chức năng. Theo đó, vùng lõi (A0) có diện tích rạn gần 17,7ha, hiện trạng có nền rạn san hô, thảm cỏ biển, rong biển phân bố.

Vùng này được bảo vệ nghiêm ngặt nhằm hạn chế tối đa tác động đến hệ sinh thái san hô. Vùng đệm (B1) với diện tích khoảng 22,5ha, được xác lập là phân khu liên kết du lịch và nghiên cứu địa chất, khu vực tiềm năng có khả năng phát triển du lịch sinh thái.

Vùng đệm (B2) có diện tích khoảng 20ha, phân khu phát triển nuôi, ương tôm hùm nhằm đảm bảo nguồn thu nhập chính cho cộng đồng dân cư sinh sống tại đây. Về lâu dài sẽ phát triển theo hướng mô hình dịch vụ du lịch, mô hình tham quan khoa học.

Vùng đệm (B3) với diện tích khoảng 8,35ha, phân khu dịch vụ hậu cần nghề cá là vùng tập trung neo đậu tàu thuyền khai thác thủy sản và dịch vụ hậu cần nghề cá vào thời gian thời tiết ổn định trong năm, hạn chế tập trung quá đông tàu thuyền vào mùa mưa bão, triều cường.

UBND huyện Tuy An cũng đã công nhận và giao quyền cho tổ chức cộng đồng thực hiện đồng quản lý trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản tại khu vực rạn san hô xã An Hòa Hải. Theo ông Nguyễn Văn Hoàng, Phó Chủtịch UBND huyện Tuy An, địa phương đã phê duyệt phương án bảo vệ, khai thác nguồn lợi thủy sản và quy chế hoạt động của Tổ hợp tác quản lý và bảo vệ rạn san hô Hòn Yến.

Huyện cũng đã ban hành phương án thực hiện nhiệm vụ phân giới cắm mốc, khoanh vùng bảo vệ rạn san hô Hòn Yến thực hiện đồng quản lý. UBND huyện Tuy An đang rà soát, điều chỉnh quy hoạch vùng nuôi trồng thủy sản tại khu vực Hòn Yến với diện tích 20ha, nhằm giảm thiểu tác động đến hệ sinh thái san hô.

Đầu năm 2022, Chương trình phát triển của LHQ hỗ trợ triển khai Dự án xây dựng cơ chế tài chính bảo vệ hệ sinh thái san hô tại Hòn Yến (giai đoạn 2). Sau 2 năm thực hiện, các đơn vị đã tập trung vào các hoạt động nâng cao nhận thức và năng lực cộng đồng trong quản lý, khai thác, bảo vệ tài nguyên biển, đặc biệt là hệ sinh thái rạn san hô. Địa phương cũng đã hình thành điểm tiếp đón và hướng dẫn khách tham quan các dịch vụ, du lịch theo mô hình thân thiện với môi trường.

“Để tiếp tục bảo tồn và phát triển quần thể rạn san hô Hòa Yến, tỉnh đã kiến nghị Bộ TN&MT tạo điều kiện hỗ trợ kinh phí, kỹ thuật để thành lập khu bảo tồn đất ngập nước Hòn Yến, với loại hình bảo vệ cảnh quan”, ông Nguyễn Thái Hòa, Phó Giám đốc Sở TN&MT cho biết. 

ANH NGỌC