Khi Luật HTX năm 2012 (gọi tắt là Luật HTX), giải pháp cho các HTX có dịch vụ kinh doanh là thành lập doanh nghiệp trực thuộc HTX. Bởi Luật HTX quy định tỉ lệ cung cấp dịch vụ của HTX cho thành viên là 50% và 50% còn lại cung cấp cho khách hàng ngoài HTX. Trên thực tế, điều này rất khó thực hiện bởi hầu hết các dịch vụ kinh doanh của HTX đều phục vụ khách hàng không phải thành viên. Ở thời điểm đó, nhiều HTX chỉ ra sự bất hợp lý trong quy định này, đó là muốn phát triển HTX cần mở rộng quy mô hoạt động, tích cực tham gia thị trường, thu hút mọi đối tượng khách hàng. Hạn chế HTX trong phạm vi thành viên đồng nghĩa với việc kìm chân HTX ở quy mô làng, xã.
Sở dĩ Luật HTX quy định tỉ lệ cung ứng dịch vụ bởi muốn khẳng định bản chất của kinh tế tập thể là chăm lo đời sống thành viên. Còn để khuyến khích HTX kinh doanh dịch vụ, Luật HTX cho phép thành lập doanh nghiệp trực thuộc HTX. Nhiều HTX đã tính tới phương án này, tuy nhiên không HTX nào trên địa bàn tỉnh đủ điều kiện thành lập. Theo ông Phan Văn Thuận, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Hòa Quang Nam (huyện Phú Hòa), HTX muốn thành lập doanh nghiệp để duy trì hoạt động kinh doanh xăng dầu, nhưng quy định lại chỉ cho phép sử dụng 30% vốn không chia (vốn góp thành viên) làm vốn điều lệ doanh nghiệp. Cửa hàng xăng dầu của HTX được đầu tư vốn ban đầu khoảng 1 tỉ đồng. Điều này có nghĩa nếu muốn thành lập doanh nghiệp, HTX phải tăng được vốn điều lệ từ 1,3 tỉ đồng hiện có lên 3 tỉ đồng, điều này rất khó thực hiện…
Từ đó đến nay, kinh tế tập thể tỉnh chỉ ghi nhận sự tham gia của một số doanh nghiệp với vai trò là thành viên. Điển hình là sự kết hợp giữa Công ty TNHH MTV Bảo Châu Phú Yên với HTX Lâm nghiệp công nghệ cao Phú Yên. Ra đời từ năm 2019, đến nay HTX này chưa có hoạt động gì nổi bật. Đặc biệt, dịch COVID-19 cùng khó khăn trong thu hút hợp tác với đối tác Nhật Bản khiến doanh nghiệp chưa thể vực dậy. HTX vì thế cũng chưa thực hiện được cam kết bao tiêu gỗ rừng trồng cho các hộ sản xuất. Thực tế này cho thấy, HTX đang phụ thuộc rất lớn vào doanh nghiệp.
Nếu mục tiêu thành lập doanh nghiệp HTX để đẩy mạnh kinh doanh dịch vụ, tăng nguồn thu giúp nâng cao đời sống thành viên thì khi HTX không đủ mạnh lại vô tình mất thế chủ động trở thành “sân sau” của doanh nghiệp. Theo Liên minh HTX tỉnh, chủ trương thành lập doanh nghiệp HTX là phù hợp với sự phát triển của kinh tế tập thể trong nền kinh tế thị trường hiện nay. Tuy nhiên, HTX cần xem xét tới khả năng và quy mô hoạt động của đơn vị mình. Trong khi các điều kiện về vốn, cơ sở hạ tầng trang thiết bị cũng như nhân lực cao đang còn hạn chế, vì vậy HTX nên đầu tư cho mô hình sản xuất, kinh doanh dịch vụ tổng hợp tới khi mô hình này phát triển ở mức chuyên sâu hơn thì hãy thành lập doanh nghiệp…
MINH DUYÊN
