Trong ngôi nhà Việt (người Kinh) ở đô thị, không gian tâm linh dành cho thờ tự tổ tiên, ông bà, cha mẹ, các vị thần linh hơi nhiều; đặc biệt là ở các ngôi nhà của trưởng tộc, trưởng họ, nhiều người đầu tư trang trí cho những không gian này.

Trang thờ được bố trí trên gác lửng, trong một căn nhà nhỏ ở đô thị. Ảnh: MINH CHÂU

Thờ tự - một thiết chế văn hóa

Việc thờ tự ở người Việt không chỉ là chuẩn mực đạo đức, mà còn tỏ rõ ta là một nhân vị có cội nguồn, tổ tông. Phong thủy lại quan niệm tổ tiên, ông bà, cha mẹ là gốc, là cây, con cháu là cành, là nhánh, cây có tốt thì cành nhánh mới xanh tươi.

Giàu sang sinh lễ nghĩa, phụng thờ tổ tiên là đạo hiếu và được chế định từ đời này sang đời khác. Không gian thờ tự ở mỗi gia đình không thể thiếu, là nơi tập trung các linh hồn tổ tiên, ông bà, cha mẹ chứng giám, phù hộ cho con cháu trong việc làm ăn, sinh sống. Chính vì lẽ đó, không gian thờ tự tổ tiên… là nơi linh thiêng nhất trong ngôi nhà, nơi diễn ra sự thành tâm của con cháu với những bậc tiền bối đã khuất; không gian thờ tự càng quan trọng trong những ngày lễ, tết và hiếu hỷ.

Ta thấy có những gia đình trưởng tộc đã dành cả không gian rộng lớn để thờ tự, dành nhiều tiền mua sắm lư hương, sa lông, tràng kỷ, lộc bình, câu đối khảm trai, dát bạc, dát đồng đắt tiền để trang trí phòng thờ. Mọi người cần lưu ý không gian thờ tự là nơi trang trọng, là sự thành tâm của gia chủ chứ không hẳn phải là nơi trang trí đắt tiền.

Trong ngôi nhà Việt còn có nơi thờ các vị thần linh như Táo quân, ông Địa, ông Thần Tài (nếu có), nơi thờ Trời (bàn Thiên) và nhiều vị thần linh khác theo mỗi tôn giáo, sắc tộc, vùng miền. Việc thờ cúng không chỉ có trong các đình, chùa, miếu mạo mà ngay trong ngôi nhà ở, ta vẫn thấy nên cần được xem xét từ khi thiết kế đến xây dựng công trình.

Nơi thờ cúng có tủ thờ, bộ lư hương bằng gỗ cùng cặp lộc bình hai bên với bức tranh tùng hạc. Ảnh: CTV

Cách bố trí nơi thờ tự

Trong ngôi nhà truyền thống của người Việt, phòng thờ tổ tiên, ông bà, cha mẹ được bố trí ở gian giữa của nhà chính; phòng thờ ông Địa tại gian bên phải (ngoài nhìn vào). Ngày nay, nhà ở đô thị cho dù hiện đại tới đâu cũng có phòng thờ tổ tiên, ông bà và được bố trí trên tầng cao, gian trước tiếp giáp với đường phố. Có thể kết hợp với phòng học, phòng khách; nơi thờ tự càng tách biệt càng tốt, không kê giường ngủ và hạn chế đi lại qua không gian thờ. Trong phòng thờ, chúng ta có thể đặt bàn thờ Phật, thờ Chúa (nếu có) trên cao nhìn ra cửa. Đối với nhà ở biệt thự, nơi thờ tổ tiên, ông bà, cha mẹ bố trí ở tầng trệt, phòng trước nhà để thuận lợi cho thăm viếng, lễ tết, hiếu hỷ.

Không gian thờ cúng có tính âm nên các thiết bị nội thất, đồ dùng, ánh sáng có tông màu vàng nhạt, để có sự cân bằng về âm dương. Theo phong thủy, hướng đặt bàn thờ tùy thuộc vào bổn mạng của gia chủ, nhưng tốt nhất vẫn là cùng với hướng nhà, nhìn ra đường phố.

Nhà ở còn có bếp là nơi có bàn thờ Táo quân canh giữ cả năm để đến ngày 23 tháng Chạp trở về trời báo với Ngọc Hoàng; trang thờ Táo quân đặt trên cao ngang với tầm tay để thuận cho việc thắp nhang. Ngày nay, tại đô thị, các gia đình dùng bếp điện, bếp gas… nhưng bếp vẫn là nơi thờ Táo quân. Bếp thường bố trí phía sau nhà, bên cạnh sân lộ thiên để được thông hơi, thoát khí.

Cửa của bếp không nhìn trực tiếp vào giếng nước (nếu có), không nhìn vào cửa buồng đi vệ sinh. Vị trí đặt bếp sao cho từ phòng khách không nhìn thấy ông lò, bếp gas không đặt sát chậu rửa vì hỏa khắc thủy. Ở nhà lầu, nếu bếp ở tầng trệt thì tầng trên áp bếp không bố trí buồng vệ sinh hay kê giường ngủ.

Trang thờ ông Địa và Thần Tài đặt ở tầng trệt, nhìn ra cửa lớn. Ảnh: CTV

Ngày nay, nhà ở chung cư cao tầng, vì diện tích sàn nhà hạn hẹp nên không gian bếp được kết hợp với nơi ăn, nơi tiếp khách; mọi thiết bị đều được tối giản và tiện ích. Bếp gắn liền với bữa ăn hàng ngày và sức khỏe của gia đình, bếp còn là nét văn hóa, là xu thế tiến bộ của thời đại, là không gian tâm linh trong mỗi ngôi nhà, vì vậy hãy giữ gìn bếp thật sạch.

Ông bà ta nói: Đất có thổ công, sông có hà bá, thờ tự thổ công (ông Địa) xuất phát từ sản xuất nông nghiệp trên đất, nhờ đất mà sinh hoa lợi, tiền tài và quan niệm ở trên đất, sinh ra lớn lên từ đất, chết cũng về với đất nên thờ ông Địa. Ngày nay, nhiều gia đình không phải làm nông mà làm đủ ngành nghề, nhất là tại các đô thị, họ cho rằng nhờ nơi ở tốt nên làm ăn phát tài, phát lộc, rồi thờ ông Địa và ông Thần Tài.

Trang thờ ông Địa cùng Thần Tài được đặt dưới đất, tại phòng khách, nhìn ra cửa chính; có người quan niệm ông Địa, ông Thần Tài dễ tính nên thờ nơi đâu cũng được, nhiều gia chủ e ngại vì mình là công chức, viên chức, nên đặt trang thờ ở góc nhà, ở dưới gầm cầu thang cho ít người nhìn thấy, đó là điều không nên; thờ tự là việc làm cần trong sáng như cái tâm của gia chủ cầu nguyện.

Thờ tự trong mỗi gia đình là truyền thống văn hóa có từ lâu đời, là lòng biết ơn của con cháu đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ, là nghĩa cử cao đẹp. Ngày thờ cúng còn là ngày sum họp đông đủ của các thành viên trong mỗi gia đình và dòng tộc.

KTS HOÀNG XUÂN THƯỞNG