Việt Nam hiện vẫn là đất nước nông nghiệp (NN) với hơn 70% dân số sinh sống ở các vùng nông thôn. Nhiều năm qua, thực trạng “được mùa mất giá, được giá mất mùa” cứ lặp đi lặp lại khiến đời sống hàng chục triệu nông dân thường xuyên gặp khó khăn. Trong Thông điệp đầu năm 2014, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã xem việc tái cơ cấu NN là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong thời gian tới.
Máy gặt liên hợp đang được sử dụng nhiều trong việc thu hoạch lúa ở Phú Yên - Ảnh: M.NGUYỆT
TÁI CƠ CẤU SẢN XUẤT LÚA GẠO
Tái cơ cấu sản xuất lúa gạo trên cơ sở đã có trong thực tế mùa vụ lúa, giống lúa, hệ thống canh tác lúa chuyên canh, luân canh lúa - màu, lúa - tôm/cá, đa dạng hóa sản xuất trên ruộng lúa, vùng lúa, bao gồm cả ngành nghề. Tái cơ cấu sản xuất kinh doanh lúa gạo hướng vào lợi ích của nông dân còn có tác dụng như “sức đẩy” nông dân tích cực canh tác lúa, trước hết là khâu gieo trồng, khâu khởi đầu cho một vụ lúa mà người nông dân phải trực tiếp dùng lao động cơ bắp và kỹ năng sản xuất nhiều nhất, các khâu canh tác khác được cơ giới hóa ngày một tốt hơn và nhiều hơn. Đây là vấn đề cốt yếu của nông nghiệp Việt Nam hiện nay.
Trong chuỗi giá trị lúa gạo hàng hóa gia tăng, cái gốc của chuỗi này đương nhiên là nông dân, đang bị thiệt đơn thiệt kép. Do đó, việc cấu trúc lại nền NN, trong đó có nền sản xuất lúa bền vững cần lấy điểm xuất phát, lấy thước đo là mức độ cải thiện đời sống kinh tế - xã hội của nông dân. Nông dân vùng lúa có thu nhập rất thấp từ sản xuất của mình, lại phải đóng góp nhiều.
Nằm trong phạm vi tái sản xuất NN, tái cơ cấu sản xuất lúa được cho là có mục tiêu chiến lược “tăng thu nhập thuần cho nông dân sản xuất”, trên cơ sở này mà có những mục tiêu trước mắt với những bước đi thích hợp.
XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI
Có người coi “ngành hàng” nông nghiệp là kinh tế trung mô, giữa vi mô ở phạm vi nông hộ và vĩ mô trong phạm vi vùng, phạm vi quốc gia. Hầu như chúng ta chỉ quan tâm đến kinh tế vĩ mô, sau đó là trung mô, còn vi mô kinh tế hộ, tiêu biểu là kinh tế sinh thái VAC thì gần như bỏ ngỏ. Cần nghiên cứu vận hành ngành hàng và quan tâm đúng mức đến kinh tế hộ để lợi ích hướng vào người sản xuất ra nông sản. Nhiều chuyên gia khuyên nông dân sản xuất theo yêu cầu của thị trường. Nhưng nông dân chỉ biết sản xuất ra để bán cho thương lái, nghe và làm theo thương lái; nghe từ các nguồn thông tin khác mà sản xuất thì không hoặc khó bán được sản phẩm với giá thỏa đáng. Nghiên cứu dự báo thị trường có thể giúp doanh nghiệp nâng cao chuỗi giá trị ngành hàng, còn nông dân trực tiếp hưởng lợi có là bao!
Tái cơ cấu NN có thể hiểu là trên cơ sở cây trồng vật nuôi sẵn có, ta sắp xếp lại về thời gian và không gian hợp lý để có hiệu quả hơn. Về thời gian là bố trí thời vụ hợp lý, về không gian là cơ cấu sản xuất NN thích hợp cho mỗi vùng sinh thái, tỉ lệ diện tích cho mỗi mùa vụ và tỉ lệ đầu tư cho mỗi hoạt động sản xuất cây/con. Cũng cần đưa vào nội dung tái cơ cấu NN ngành hàng nông sản để vừa gia tăng giá trị qua mỗi khâu (sản xuất, thu gom, chế biến, xuất khẩu...) vừa phân phối lợi nhuận hợp lý, vì hiện nay chưa công bằng với người sản xuất.
Trong mối quan hệ “nông dân - nông thôn - nông nghiệp”, nông dân là chủ thể vì xây dựng nông thôn và làm NN là do nông dân. Trong mối quan hệ “4 nhà”, nhà nông đứng vị trí chủ thể, trong đó quan hệ liên kết giữa nhà nông và doanh nghiệp nếu có hiệu quả thì là mối quan hệ trực tiếp và thường xuyên. Nhà khoa học nghiên cứu và chuyển giao giống, kỹ thuật vào sản xuất tất nhiên phải qua nông dân. Nhà nước quản lý và hỗ trợ sản xuất NN thì đối tượng chính vẫn là nông dân.
Theo kết quả điều tra của Cục Hợp tác xã và Phát triển nông thôn (Bộ NN-PTNT), trên cả nước vừa qua, bình quân mỗi hộ nông dân phải chịu từ 30 đến 40 khoản đóng góp, với mức từ 250.000 đến 800.000 đồng/năm. Hai khoản nông dân phải đóng nặng nhất là xây dựng giao thông nông thôn và trường học, bình quân từ 672.000 đến 872.000 đồng/hộ/năm.
Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương vừa công bố báo cáo đặc điểm kinh tế nông thôn Việt Nam, kết quả điều tra hộ gia đình nông thôn năm 2012 tại 12 tỉnh cho thấy thu nhập của hộ gia đình nông dân chỉ đạt hơn 48.000 đồng/ngày, tức 1.458.000 đồng/tháng. Nếu trên cơ sở mỗi hộ 4 người thì 1 năm mỗi nông dân chỉ đạt thu nhập trung bình 4,2 triệu đồng, tương đương 200 USD. Đây cũng là thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam trước thời kỳ đổi mới. Hiện nay thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam là hơn 1.600 USD/năm, có thể thấy sự giãn cách về thu nhập nông thôn và thành thị ngày một nhiều. Tái cơ cấu nền NN cũng phải nhằm tới mục đích thu hẹp khoảng cách theo hướng tăng thu nhập thuần cho nông dân. Trong tình trạng trên, chương trình xây dựng nông thôn mới là rất bức thiết.
Theo SGGPO
