Hướng nghiệp có vai trò giúp học sinh định hướng nghề nghiệp đúng đắn, lựa chọn con đường lập nghiệp sau khi học xong phổ thông phù hợp với sở trường, nguyện vọng bản thân và nhu cầu xã hội. Tuy nhiên, thời gian qua, khâu hướng nghiệp trong nhà trường chưa hoàn thành sứ mệnh.

Bất cập

Giáo dục trong trường phổ thông được tiến hành theo 4 hướng là thực hiện đồng bộ qua việc dạy các môn văn hóa; lao động kỹ thuật và lao động sản xuất; qua hình thức sinh hoạt hướng nghiệp và hoạt động ngoại khóa. Từ đó giúp học sinh có nhận thức đúng trong việc chọn ngành học và nghề nghiệp tương lai. Tuy nhiên, xét tất cả các phương diện, hoạt động hướng nghiệp cho học sinh hiện chưa mang lại hiệu quả.

Tại Hội thảo Tư vấn hướng nghiệp và phân luồng học sinh sau tốt nghiệp THCS vừa được Trường cao đẳng Công Thương Miền Trung tổ chức, hầu hết các trường cho rằng việc truyền thụ những nội dung kiến thức trọng tâm của các bộ môn văn hóa đã phải chịu một áp lực rất lớn về thời gian nên các giáo viên bộ môn rất ít hoặc gần như không thể đề cập chuyên sâu công tác tư vấn hướng nghiệp cho học sinh. Ngoài ra, việc tổ chức chương trình giáo dục hướng nghiệp trong nhà trường chưa thật sự phong phú và chưa thường xuyên.

Ông Dương Bình Luyện, Trưởng Phòng Giáo dục trung học (Sở GD-ĐT Phú Yên) cho hay: Giáo dục hướng nghiệp đã được các trường trung học triển khai nhưng hầu như chưa có giáo viên được đào tạo chuyên biệt để giảng dạy môn học này. Thay vào đó, nhiệm vụ này được giao cho giáo viên chủ nhiệm, giáo viên dạy các môn học khác nhưng chưa đủ giờ chuẩn theo quy định…

Sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong hoạt động giáo dục hướng nghiệp cho học sinh chưa được chú ý đúng mức, thiếu những hình thức phối hợp cụ thể được tổ chức một cách bài bản nhằm giáo dục động cơ nghề nghiệp của học sinh. Có nhiều em, dù không muốn học tiếp, muốn chuyển sang học nghề nhưng cha mẹ bắt thi, bắt học tiếp cũng vẫn phải theo.

Là một trong những trường đi đầu trong công tác phân luồng học sinh rẽ hướng sang học nghề, Trường THPT Tôn Đức Thắng (huyện Sông Hinh) đặc biệt quan tâm đến khâu tư vấn cho học sinh lẫn phụ huynh.

Thầy Nguyễn Đức Nam, Hiệu trưởng nhà trường cho biết: “Ngay từ đầu năm học, giáo viên chủ nhiệm lọc ra danh sách những học sinh có sức học yếu, trung bình, dựa vào điều kiện gia đình của từng em để theo dõi, đưa ra những lộ trình tư vấn cho phụ huynh. Để hướng được đối tượng học sinh này sang học nghề, giáo viên chủ nhiệm phải làm việc cùng phụ huynh chứ không phải đợi đến Kỳ thi THPT quốc gia mới bắt đầu tư vấn”.

Thầy Nam thừa nhận, công tác định hướng tư vấn cho phụ huynh gặp rất nhiều khó khăn. Không ít phụ huynh “ảo tưởng” năng lực của con em mình. Họ không bao giờ nghĩ con mình yếu đến mức… phải vào trường nghề.

Học sinh THPT trên địa bàn tỉnh tham gia trải nghiệm các mô hình đào tạo tại Trường đại học Xây dựng Miền Trung - Ảnh: MẠNH THÚY

Đang học nghề cũng được hướng nghiệp

Hiện nay, trong bối cảnh tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp ở một số trường rất khó khăn, việc hướng nghiệp cho học sinh, tổ chức tập huấn, tham quan cho giáo viên ở các trường trung học là hoạt động mang lại hiệu quả nhất. Bởi thực tế, không ít giáo viên THCS, THPT vẫn còn mơ hồ về công tác hướng nghiệp, cung cấp thông tin chưa rõ ràng cho học sinh; vì vậy học sinh chịu thiệt thòi, thiếu thông tin về nghề nghiệp.

TS Nguyễn Thị Kim Ngọc, Phó Hiệu trưởng Trường cao đẳng Công Thương Miền Trung chia sẻ: “Tuyển sinh được là một chuyện, các em có theo học nghề mình đã chọn đến khi ra trường hay không lại là chuyện khác. Vì vậy, trong thời gian học, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn luôn theo sát các em để kịp thời phát hiện những trường hợp chán nản với nghề đang học, từ đó tìm hiểu hoàn cảnh, tâm tư, nguyện vọng của các em và định hướng cho các em chuyển sang học một nghề khác tại trường phù hợp hơn. Đây là sự linh hoạt nhằm giúp các em theo học nghề phù hợp, tránh lãng phí thời gian và tiền bạc”.

Trong khi đó, ThS Nguyễn Hồng Phong, Trưởng Phòng Đào tạo Trường cao đẳng Nghề Phú Yên, cho biết hàng năm trường trực tiếp đến với các trường THCS để hướng nghiệp cho học sinh. Song song với hoạt động này, trường cũng tạo điều kiện để giáo viên làm công tác hướng nghiệp có nhiều thông tin, kiến thức hơn về nghiệp vụ hướng nghiệp.

“Khi các em đã chọn học nghề, nhà trường tiếp tục theo dõi quá trình học tập của các em để giúp các em có thể theo học được nghề phù hợp nhất, hạn chế tình trạng học sinh học nghề bỏ học giữa chừng”, thầy Phong nói.

Theo các trường THCS, THPT việc hướng nghiệp cần phải được chú trọng từ rất sớm chứ không thể đợi học sinh chuẩn bị vào đại học mới chú ý hướng nghiệp. Nếu ở bậc THCS, các em có được khái niệm nghề nghiệp căn bản thì các em có thể lựa chọn không học tiếp lên THPT mà đi học nghề.

Thay đổi để phù hợp bối cảnh mới

Mục tiêu chung của đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018-2025” là tạo bước đột phá về chất lượng giáo dục hướng nghiệp trong giáo dục phổ thông, góp phần chuyển biến mạnh mẽ công tác phân luồng học sinh sau THCS và THPT vào học các trình độ giáo dục nghề nghiệp phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và địa phương, đáp ứng nhu cầu nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực quốc gia, hội nhập quốc tế. Nhiều chỉ tiêu của đề án đặt ra khá cao, vì vậy cần có nhiều giải pháp mạnh mẽ và đồng bộ mới hiện thực hóa các mục tiêu đề ra.

TS Phạm Văn Cường, Giám đốc Sở GD-ĐT Phú Yên cho hay: Trong bối cảnh đổi mới giáo dục căn bản toàn diện, thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông; công tác hướng nghiệp, phân luồng được chú trọng ở cấp THPT, đồng thời đưa mục tiêu chương trình giáo dục hướng nghiệp giúp học sinh có hiểu biết và khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc bước vào cuộc sống lao động...

“Về nội dung hướng nghiệp bên cạnh những kiến thức, kỹ năng cơ bản nhằm định hướng nghề nghiệp, học sinh cần được học ít nhất là một nghề thực sự phù hợp với sức khỏe, sở thích, điều kiện và khả năng của bản thân. Do đó, các trường cần tích hợp một số ngành, nghề trong nội dung chương trình từng môn học, phù hợp với đặc điểm, thế mạnh của từng địa phương, nhà trường. Chú trọng đồng thời lý thuyết và thực hành kỹ năng nghề nghiệp”, TS Phạm Văn Cường nhấn mạnh.

Còn theo các học sinh, một trong những phương pháp giúp học sinh hiểu hơn về nghề nghiệp, đó là được trải nghiệm thực tế tại các cơ sở đào tạo hoặc chính các doanh nghiệp, công ty, cơ sở sản xuất… vừa giúp các em hình dung cụ thể về ngành, nghề tương lai, vừa giúp các em khám phá năng lực học tập nhằm hiểu thêm về khả năng, thế mạnh, sở thích của chính bản thân.

Em Nguyễn Văn Khoa, Trường THPT Nguyễn Văn Linh (huyện Đông Hòa) cho hay: “Năm học 2018-2019, Trường cao đẳng Công Thương Miền Trung phối hợp với nhà trường đào tạo chương trình trung cấp cho học sinh lớp 10. Sau khi được các thầy cô giáo tư vấn, em chọn học ngành điện. Qua quá trình học tập, em nhận thấy mình yêu thích ngành học này nên em sẽ cố gắng vừa học văn hóa vừa học nghề. Sau khi tốt nghiệp THPT, nếu có điều kiện thì em tiếp tục học cao hơn, còn ngược lại em sẽ đi làm với nghề đã học”.

Đổi mới nội dung giáo dục hướng nghiệp thông qua các môn học và hoạt động giáo dục trong nhà trường; vận dụng linh hoạt các hình thức tư vấn hướng nghiệp phù hợp với lứa tuổi học sinh; cung cấp kịp thời thông tin về chính sách ưu đãi trong giáo dục nghề nghiệp, cơ hội khởi nghiệp, tìm kiếm việc làm, xu hướng thị trường lao động và nhu cầu sử dụng của thị trường lao động… cũng được xem là những giải pháp hữu hiệu để tạo tính đột phá trong giáo dục hướng nghiệp được các trường đề xuất.

THÚY HẰNG