Trong suốt chiều dài lịch sử, vùng đất Phú Yên đã sản sinh nhiều nhân vật nổi tiếng trên nhiều lĩnh vực của đời sống - xã hội… Nhằm nghiên cứu một cách toàn diện về những con người có nhiều đóng góp cho quê hương Phú Yên từ thời kỳ mở đất, TS Đào Nhật Kim cùng nhóm tác giả đã thực hiện công trình Nhân vật chí Phú Yên. Đây là tâm huyết của nhóm tác giả trong việc giúp người dân trên địa bàn tỉnh có cái nhìn tổng quan về lịch sử cha ông, từ đó, phát huy truyền thống, vững bước đi lên xây dựng quê hương, đất nước.

Nhu cầu cấp thiết

Nói về nguyên nhân ra đời công trình nghiên cứu Nhân vật chí Phú Yên, TS Đào Nhật Kim (Trưởng Phòng Quản lý khoa học và Hợp tác quốc tế, Trường đại học Phú Yên) cho biết, trải qua 400 năm lịch sử, Phú Yên ngày càng có vị trí quan trọng trong sự phát triển chung của cả nước. Những thành quả mà ngày nay chúng ta nhìn thấy hiện hữu trên khắp vùng quê từ thành thị đến nông thôn, từ đồng bằng đến miền núi là công sức của bao lớp người Phú Yên qua nhiều thế hệ chiến đấu, lao động, vun đắp tạo nên. Tuy nhiên, đến nay, trên địa bàn tỉnh vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào về những con người từng có những đóng góp quan trọng cho vùng đất Phú Yên một cách toàn diện, hệ thống. Có chăng, việc biên soạn về họ chỉ dừng lại ở mức độ sơ lược về tiểu sử nhân vật. Nếu không làm ngay công việc nghiên cứu, thông tin về các nhân vật này sẽ mai một dần và người đời sau sẽ không có được cái nhìn đầy đủ về lịch sử cha ông. Trước nhu cầu thực tế đó, nhóm tác giả đã bắt tay vào thực hiện công trình Nhân vật chí Phú Yên.

Dành ra 3 năm, tham khảo 271 tài liệu, nhóm tác giả đã biên soạn 15 chuyên đề về đặc điểm tự nhiên - xã hội Phú Yên; những giá trị truyền thống của người Phú Yên trong lịch sử; tổng quan về nhân vật chí Phú Yên; xây dựng bộ tiêu chí về nhân vật chí Phú Yên, đồng thời chọn ra 205 nhân vật chí Phú Yên có những đóng góp nổi bật trên nhiều lĩnh vực từ thời kỳ mở đất (1611) đến năm 2011 để đưa vào công trình nghiên cứu.

TS Đào Nhật Kim cho biết, để có được thông tin của 205 nhân vật, nhóm tác giả đã sưu tầm tương đối đầy đủ hệ thống tư liệu liên quan đến các nhân vật, danh nhân Phú Yên từ các kho lưu trữ; các di tích lịch sử - văn hóa; thân nhân các nhân vật với nguồn tài liệu lưu trữ, sắc phong, hồ sơ lý lịch, lời kể, gia phả ở Trung ương, các tỉnh và địa phương thông qua các hoạt động chuyên môn của đề tài như: khảo sát, phỏng vấn, đàm, hội thảo; đối chiếu nhiều nguồn tư liệu để lọc ra những thông tin chuẩn xác, khoa học khi trình bày nội dung của từng nhân vật. Tuy nhiên, một số nhân vật do tư liệu ít ỏi, việc tiếp cận với người trong gia đình họ còn nhiều khó khăn nên nhóm tác giả chưa đưa được vào công trình. Những nhân vật này khi nào có thêm thông tin sẽ được bổ sung sau.

Mỗi nhân vật là một tấm gương tiêu biểu

Nhận thức được việc nghiên cứu, tìm hiểu các nhân vật tiêu biểu ở Phú Yên trong lịch sử không chỉ để tự hào mà còn là tài liệu giáo dục cho thế hệ hôm nay và mai sau sống xứng đáng với các thế hệ đi trước, phát huy những thành quả mà cha anh để lại nên nhóm tác giả đã cố gắng lựa chọn, đưa vào công trình những nhân vật thực sự nổi bật, có những đóng góp ý nghĩa với vùng đất Phú Yên và xứng đáng là tấm gương sáng để thế hệ hôm nay và mai sau noi theo.

Ghi nhận những nỗ lực cũng như thành quả mà nhóm tác giả đạt được, song ThS Lê Kim Anh, nguyên Phó Chủ tịch UBND tỉnh, cho rằng công trình tuy khá đồ sộ, có tầm quan trọng nhưng nhóm tác giả mới chỉ chép lại tiểu sử, tổng hợp tư liệu về nhân vật, chứ chưa có những đánh giá, nhận định, bình luận về nhân phẩm, nhân cách, tầm ảnh hưởng, cống hiến của nhân vật cũng như làm nổi bật tính cách nhân vật. Ngoài ra, ThS Lê Kim Anh cho rằng, nhân vật đưa vào công trình nghiên cứu phải có thời gian cống hiến lâu dài trên mảnh đất Phú Yên và để lại những thành tựu rõ ràng; còn lại, những nhân vật có thời gian cống hiến ngắn thì phải có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ gây nên những tác động sâu sắc đến vùng đất và con ngườì nơi đây. Tất nhiên, với các nhân vật mang tầm cỡ quốc gia nhưng nếu đóng góp của họ tại Phú Yên mờ nhạt thì nhóm tác giả không nên đồng nhất với các nhân vật khác mà nên mở thêm chương mới, dành dung lượng ít hơn để ghi danh nhân vật chí quốc gia có ảnh hưởng đến Phú Yên.

Cùng ý kiến trên, nhiều thành viên Hội đồng nghiệm thu cũng thống nhất rằng nếu như xuất bản công trình nghiên cứu trên thành sách, tác giả cần tiếp tục chọn lọc trong số 205 nhân vật những người có thông tin rõ ràng nhất, dấu ấn họ để lại đậm nét nhất, có đóng góp nổi bật nhất để đưa vào sách. Ngoài ra, công trình này cũng cần bổ sung thêm các nhân vật là những kỹ sư người Pháp làm công tác hướng dẫn, chỉ đạo xây dựng công trình đập Đồng Cam. Bởi, việc xây dựng đập Đồng Cam tuy có mục đích ban đầu là phục vụ cho quyền lợi thực dân, giải quyết vấn đề lương thực sau chiến tranh thế giới lần thứ nhất, nhưng mặt khác nó tác động đến kinh tế, văn hóa và xã hội Phú Yên vào những năm 30 thế kỷ XX và đến tận bây giờ. Vì vậy, tuy họ đến Phú Yên với vai trò của kẻ xâm lược nhưng công trình họ xây dựng đã biến cánh đồng một vụ bấp bênh trở thành vựa lúa của miền Trung, mang lại cuộc sống ấm no cho người dân. Và điều này đáng được ghi nhận.

THÁI HÀ