Muốn đánh giá đúng thắng lợi Đường 5 nhìn toàn diện tổng thể, tác dụng đóng góp của chiến thắng Đường 5 đối với cục diện chiến trường trong tổng tiến công nổi dậy xuân 1975 như thế nào, trước hết ta phải hiểu mục đích cuộc rút lui chiến lược của tổng thống Nguyễn Văn Thiệu và Bộ Tổng tham mưu ngụy là: “Rút bỏ các tỉnh Plây-Cu, Kon Tum để bảo toàn lực lượng và về giữ đồng bằng ven biển miền Trung, đông dân nhiều của, có các thành phố lớn, các đầu mối giao thông quan trọng… sân bay bến cảng, chờ thời cơ chiếm lại Tây Nguyên…”.
Ngược lại, chiến thắng Đường 5 ta đã tiêu diệt, làm tan rã, bắt sống toàn bộ quân rút lui chiến lược và phương tiện chiến tranh, vũ khí của đoàn quân rút lui. Đánh mạnh về tư tưởng tinh thần, tổ chức, làm tan rã toàn bộ máy kèm kẹp của địch từ cơ sở đến cấp quân khu, quân đoàn và cả miền Trung, làm cho Nguyễn Văn Thiệu và Bộ Tổng tham mưu ngụy, bối rối, lúng túng. Góp phần làm hẫng hụt về quân số, vũ khí, phương tiện chiến tranh làm thay đổi một phần về tương quan lực lượng giữa ta - địch, tạo ra vùng căn cứ giải phóng rộng lớn, nối liền giữa miền núi, đồng bằng tạo điều kiện bao vây, chia cắt, uy hiếp các địa bàn quân ngụy còn chiếm đóng. Đưa phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân, cả 3 vùng miền núi, đồng bằng, đô thị điều phát triển, tin tưởng khả năng nổi dậy tấn công và khởi nghĩa giành thắng lợi; uy hiếp tinh thần tư tưởng bọn ngụy quân, ngụy quyền, thấy rõ thất bại của chúng.
Để minh họa sự thất bại đó Nguyễn Tiến Hưng, Bộ trưởng Kinh tế ngụy lúc đó, viết trong tập sách: “Từ tòa Bạch Ốc đến dinh Độc Lập”: 200 xe tải rời Plây-Cu, ngày 16/3/1975 tin đồn lan ra, thành phố bỏ ngõ, các binh sĩ người dân tộc biết quân Việt Nam (ngụy) bỏ mặt họ trốn đi, họ quay súng chống lại quân chủ lực (ngụy) rút chạy. Nhân dân chạy bộ theo, nghẹt cả con đường; không quân được gọi đến yểm trợ, những quả bom rơi xuống chính quân của họ gây ra bao thảm khốc. Đến ngày 27/3/1975, những chiếc xe đầu tiên mới về đến Tuy Hòa (10 ngày). Cuộc triển khai trở thành cuộc tháo chạy tản loạn và là một thất bại thảm hại. Các cụ bô lão địa phương ví chiến thắng Đường 5 như trận Bạch Đằng trên bộ vậy”…
Về cơ bản, chiến thắng Đường 5 đã góp phần làm thất bại hoàn toàn “âm mưu rút lui chiến lược để bảo tồn lực lượng và chốt giữ các tỉnh đồng bằng ven biển miền Trung để chờ thời cơ chiếm lại Tây Nguyên…”. Nó đã tác động to lớn đến toàn bộ chiến lược của Mỹ – Thiệu là “Mỹ rút quân nhưng ra sức xây dựng, củng cố đội quân ngụy đủ mạnh, cộng với đôla Mỹ và cây gậy chỉ huy của Mỹ, thì miền Nam Việt Nam vẫn là thuộc địa của Mỹ (kế hoạch hậu chiến). Nó tác động đến uy lực của Hoa Kỳ, uy quyền của ngụy quyền và quân đội Sài Gòn không còn đủ sức thống trị nhân dân miền Nam Việt Nam, theo giọng lưỡi hò hét hiếu chiến của Mỹ – Thiệu. Tác động đến nhân dân miền Nam, nhân dân Việt Nam, nhân dân yêu chuộng hòa bình thế giới thấy rõ bộ mặt xâm lược của đế quốc Mỹ và sự yếu hèn của chế độ ngụy Sài Gòn. Nó tác động đến tinh thần, tư tưởng tâm lý tổ chức bộ máy kèm kẹp của địch nhất là cấp cơ sở, hầu như tan rã mất tác dụng.
Ta củng cố và phát huy sự lãnh đạo của Đảng, chính quyền, đoàn thể các cấp tin tưởng tuyệt đối đường lối của Đảng, vào khả năng lãnh đạo sáng tạo nhạy bén của mình, khả năng tấn công và nổi dậy của quần chúng của lực lượng vũ trang có thể khởi nghĩa giành chính quyền các nơi còn lại trong thời gian không xa. Đóng góp cho toàn bộ chiến trường làm tiêu hao một bộ phận sinh lực, vũ khí và phương tiện chiến tranh làm thay đổi nhanh chóng so sánh lực lượng giữa ta và địch; đã góp phần làm tan rã tinh thần tổ chức của một bộ phận quân ngụy nhất là đối tượng trực tiếp cầm vũ khí và bọn ngụy quyền trực tiếp kẹp dân.
Những kinh nghiệm trong lãnh đạo tổ chức đánh địch:
Ta nắm và hiểu địch, hiểu ta một cách cụ thể chắc chắn kể cả địa bàn có liên quan xung quanh đến địa phương. Từ đó, hạ quyết tâm một cách chính xác trên cơ sở phát huy dân chủ của cá nhân và tập thể bám vào sự lãnh đạo của trên, nhất là trong tình hình đang khó khăn, cách khắc phục các mặt yếu của ta, như quân số, cơ sở vật chất…
Chọn hướng trọng điểm, trận tấn công mở đầu (bấm đúng huyệt) và bảo đảm đến giành thắng lợi cả chiến dịch, liên quan đến sự phối hợp của chiến trường chung có lợi cho ta do cấp trên chỉ đạo.
Biết huy động và tập trung sức mạnh tổng hợp, tấn công dứt điểm một hướng trọng điểm, biết khôn khéo mưu lược, nghi binh đánh lạc hướng địch, khắc phục chỗ yếu của ta, hạn chế chỗ mạnh của địch làm cho chúng phân tán bị động đối phó nhiều hướng.
Công tác bí mật là rất quan trọng, làm cho địch mù, điếc, khiến chúng chủ quan sơ hở, xem thường chiến trường du kích không có lực lượng chủ lực của trên. Công tác chuẩn bị toàn diện, có phân công cụ thể, người chịu trách nhiệm, chuẩn bị cho nhân dân, cho lực lượng vũ trang, cho cán bộ chính trị một cách cụ thể, nhất là mặt chính trị, tư tưởng, tổ chức, tập huấn cụ thể cho từng lực lượng, phát động thi đua lập công khắc phục cho được hai điểm yếu là: quân số và cơ sở vật chất (vũ khí và lương thực).
Phát huy sức mạnh tổng hợp của nhân dân cả 3 vùng, trong việc mở đường, vận chuyển và phục vụ các mặt cho chiến dịch, phát huy truyền thống đấu tranh chính trị, của nhân dân 2 huyện Tuy Hòa, nhất là phong trào đấu tranh chính trị của đội quân tóc dài, học sinh và sinh viên trong chiến dịch này.
Biết tổ chức đội hình và phân công cụ thể, đúng người đúng việc, đúng khả năng, để mỗi người, mỗi tổ chức phát huy khả năng sáng tạo và trách nhiệm cá nhân phục vụ cho chiến dịch không trông chờ ỷ lại.
Lãnh đạo chỉ huy, phải nhanh nhạy sáng tạo có lúc phải dám quyết đoán, dám chịu trách nhiệm, khi tình hình thời cơ đã nắm chắc, không rập khuôn máy móc, dễ dẫn đến mất thời cơ, gây tổn thất và không hoàn thành nhiệm vụ. Khi đã hạ quyết tâm công tác tổ chức đánh địch phải chặt chẽ, mưu lược khôn khéo động viên thường xuyên, kiên quyết đánh địch tới cùng để giành thắng lợi, không chủ quan thỏa mãn và đảm bảo đúng chính sách.
Ý nghĩa thắng lợi:
Thắng lợi Đường 5 là thắng lợi về đường lối chủ trương của Đảng, nhờ hạ quyết tâm chiến lược của Bộ Chính trị sáng suốt, đúng đắn, kịp thời. Nghệ thuật chỉ đạo của Bộ Chính trị, Khu ủy và quân khu về tổng tấn công nổi dậy rất linh hoạt, rất xuất sắc. Nhân dân có trình độ giác ngộ cao chỉ đạo chặt chẽ, được sự chi viện kịp thời to lớn của miền Bắc, cao trào cách mạng của toàn Khu 5 lên mạnh.
Thắng lợi Đường 5 là hết sức to lớn, góp phần làm thất bại hoàn toàn âm mưu rút lui chiến lược của Nguyễn Văn Thiệu nhằm bảo toàn lực lượng và về co cụm các tỉnh đồng bằng ven biển miền Trung, chờ thời cơ chiếm lại Tây Nguyên.
Đảng bộ nhân dân tin tưởng quyết tâm chấp hành nghị quyết, mệnh lệnh của cấp trên, nhanh nhạy sáng tạo; chỉ đạo nắm chắc tình hình đánh giá đúng địch – ta, từ đó hạ quyết tâm, xác định mục tiêu tấn công, hướng tấn công và cách tấn công sáng tạo.
Trong quá trình tấn công, nổi dậy nắm và đánh giá kịp thời tình hình, linh hoạt chuyển sự chỉ đạo phù hợp với tình hình phát triển, nắm lấy thời cơ tấn công địch đúng lúc, đúng chỗ và tổ chức thực hiện một cách nhanh chóng triệt để. Tiêu diệt và làm tan rã toàn bộ đoàn quân rút lui của địch, thu và phá hủy toàn bộ vũ khí, phương tiện chiến tranh của địch. Đánh thiệt hại phần lớn các đơn vị ngụy quân tại chỗ nhằm mở đường giải tỏa Đường 5 bảo vệ đường cho quân tháo chạy. Nhất là mặt trận tư tưởng, tổ chức bộ máy kèm kẹp của địch ở nông thôn kể cả bọn ngụy quyền tại chỗ, rệu rã về tổ chức, hoang mang về tinh thần, làm thay đổi so sánh tương quan lực lượng giữa ta và địch tại địa phương.
Tạo ra vùng giải phóng liên hoàn nối liền giữa căn cứ miền núi và đồng bằng nơi đông dân nhiều của, chia cắt đội hình địch tạo thế bao vây uy hiếp, trực tiếp đến các địa phương còn lại nhất là các thị trấn và thị xã Tuy Hòa. Phong trào cách mạng của quần chúng sôi nổi khí thế hừng hực dâng lên để khởi nghĩa giành chính quyền, sẵn sàng đóng góp nhân tài vật lực phục vụ cho tiền tuyến, khắc phục cơ bản tình hình thiếu lương thực, vũ khí, quân số như khi mở đầu chiến dịch.
Lãnh đạo chỉ huy kiên quyết, kiên định 3 mũi giáp công, phối hợp chặt chẽ 3 thứ quân, tấn công và nổi dậy ở nông thôn và thành thị. Động viên được sự nỗ lực cao nhất của Đảng bộ, tập trung vào trọng điểm, chỉ đạo sát tình hình cụ thể bên dưới, giải quyết kịp thời, tranh thủ được thời cơ.
Bài học kinh nghiệm trong lãnh đạo, tổ chức tấn công và nổi dậy giải phóng tiếp quản:
- Bài học thứ nhất:
Tổ chức học tập quán triệt nghị quyết Bộ Chính trị, Khu ủy quân khu và Tỉnh ủy chặt chẽ chu đáo, đánh giá đúng địch – ta; nắm vững tư tưởng chiến lược, tư tưởng tấn công, quán triệt vào trong thực tiễn của địa phương, chọn hướng tấn công đúng, có biện pháp tấn công táo bạo, sắc bén, kịp thời, đánh giá đúng khả năng và suy yếu của địch, khả năng của quần chúng. Ngay từ đầu ta chọn những trọng điểm hiểm yếu ở đồng bằng làm hướng chính tấn công và nổi dậy. Trong đánh giá tình hình điểm quan trọng là phải rất sát thực tế mới tìm thấy được những yếu tố mới.
- Bài học thứ hai:
Kết hợp 3 quả đấm, tấn công bằng 3 mũi giáp công, tạo nên sức mạnh tổng hợp, phối hợp giữa chỉ huy quân sự với cấp ủy Đảng địa phương, không ỷ lại ngồi chờ bộ đội chủ lực, khi có bộ đội chủ lực không tách rời hoạt động của chủ lực với địa phương, mỗi lực lượng hoạt động theo chức năng và sự phân công của cấp ủy, chỉ huy phối hợp nhau về thời gian, địa bàn để hỗ trợ cho nhau.
- Bài học thứ ba:
Chọn mục tiêu tấn công chính và hướng tấn công chính là nông thôn đồng bằng. Nhưng khi giải phóng Buôn Ma Thuột, giải phóng Đắk Lắk có mệnh lệnh của cấp trên chuyển hướng tấn công: chốt chặn đánh tiêu diệt đoàn quân tháo chạy từ Tây Nguyên xuống Phú Yên theo đường 7. Lãnh đạo chỉ huy tiền phương có sự đánh giá phân tích đúng đắn, trên cơ sở thực tế chiến trường và chấp hành một cách linh hoạt sáng tạo, nhạy bén, chịu trách nhiệm trước cấp trên. Bố trí đánh địch theo hướng mới. Nông thôn giao lại cho bộ đội địa phương huyện, dân quân du kích và nhân dân tiến hành đồng khởi, giành giữ chính quyền.
- Bài học thứ tư:
Kết hợp tấn công bên ngoài và nổi dậy bên trong, phát huy thế mạnh và kinh nghiệm đấu tranh chính trị binh vận của nhân dân 2 huyện Tuy Hòa, nhân dân Phú Yên đã từng xuống đường đấu tranh trực diện với địch như các chiến dịch trước đây.
- Bài học thứ năm:
Về chỉ đạo phải đảm bảo công kích, khởi nghĩa thắng lợi phải tuyệt đối giữ bí mật, chỉ đạo mỗi cấp phải tập trung thống nhất các lực lượng, cùng hoạt động trong một khu vực địa bàn. Sự chỉ đạo phải kiên quyết đề cao kỷ luật chấp hành mệnh lệnh, cấp trên phải trực tiếp chỉ đạo cấp dưới, chỉ đạo phải thật sát, thật chặt, kịp thời phát hiện cấp dưới gặp khó khăn phải giải quyết. Phải quyết đoán những vấn đề quan trọng khi có thời cơ, vì tình hình phát triển nhanh chóng, có khi phát triển ngoài kế hoạch, ngoài dự kiến (từ đường 7 sang đường 5). Nếu không chỉ đạo chặt chẽ và kịp thời thì bỏ lỡ thời cơ. Nói phải đi đôi với làm gương mẫu thực hiện các nhiệm vụ được phân công, các chính sách đã phổ biến.
- Bài học thứ sáu:
Phải không ngừng động viên sự nỗ lực cao nhất, tập trung mọi lực lượng, phương tiện đảm bảo giành thắng lợi, giải phóng đến đâu cũng cố tổ chức đến đó, để có bộ máy nắm và lãnh đạo nhân dân phục vụ cách mạng, theo yêu cầu nhiệm vụ mới.
- Bài học thứ bảy:
Dự kiến đúng tình huống chuẩn bị sẵn, đội ngũ cán bộ sẵn sàng khi cần huy động tổ chức phân công nhanh, bố trí tiếp quản nhanh, trật tự kỷ cương đảm bảo đúng chính sách, đúng vị trí chức năng của từng ngành, từng cấp, từng người.
NGUYỄN DUY LUÂN
Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên
