Nhân kỷ niệm 85 năm Ngày thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Phú Yên (5/10/1930-5/10/2015), đồng chí Đào Tấn Lộc, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng đoàn ĐBQH tỉnh, đến thăm lão đồng chí Phan Ngọc Bích, một trong những đảng viên đầu tiên của Chi bộ Đảng đầu tiên ở Phú Yên.
 |
| Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết chúc thọ đồng chí Phan Ngọc Bích nhân dịp đón xuân Kỷ Sửu 2009 - Ảnh: M.KÝ |
Đồng chí Phan Ngọc Bích là một trong hai đảng viên lão thành hiếm hoi được Đảng trao tặng Huy hiệu 85 tuổi Đảng (người thứ hai là đồng chí Phạm Thị Trinh - phu nhân trung tướng Nguyễn Chánh, nguyên Bí thư Khu ủy V, Tư lệnh Quân khu V).
Đồng chí Phan Ngọc Bích sinh năm 1911, là em họ của đồng chí Phan Lưu Thanh - người cộng sản đầu tiên của tỉnh Phú Yên. Được đồng chí Phan Lưu Thanh tuyên truyền giác ngộ lý tưởng cộng sản, đồng chí Phan Ngọc Bích hăng hái hoạt động cách mạng, trực tiếp in ấn truyền đơn và rải truyền đơn ở phủ lỵ Tuy Hòa và tỉnh lỵ Sông Cầu. Trong vai người hớt tóc dạo, đồng chí Phan Ngọc Bích rải truyền đơn ở chợ Tuy Hòa, dọc các trụ điện và sau đó mua vé xem hát cải lương để rải truyền đơn trong rạp hát.
Sau khi được kết nạp vào Đảng Cộng sản, là một trong những đảng viên đầu tiên của chi bộ Đảng đầu tiên ở Phú Yên, đồng chí Phan Ngọc Bích được phân công rất nhiều công việc, trong đó có nhiệm vụ rất vẻ vang là tuyên truyền giác ngộ lý tưởng cộng sản cho thanh niên yêu nước, gieo mầm cộng sản ở đồng bằng Tuy Hòa.
Đầu tháng 7/1931, thực hiện chủ trương của Xứ ủy Trung kỳ, Tỉnh ủy Phú Yên tập hợp lực lượng tổ chức cuộc biểu tình lớn vào ngày 20/7/1931 (nhân kỷ niệm Ngày Cách mạng tư sản Pháp (14/7) và Ngày Quốc tế chống chiến tranh (1/8/1914-1/8/1931), hưởng ứng phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh.
Thực dân Pháp đánh hơi, tổ chức ruồng bố khốc liệt, vây bắt đồng chí Mạnh Cổn (Trưởng ban Tự vệ của Tỉnh ủy) và đồng chí liên lạc của Tỉnh ủy.
Kế hoạch biểu tình bị bại lộ. Trung tuần tháng 7/1931, Tỉnh ủy Phú Yên triệu tập cuộc họp khẩn cấp để đối phó với tình hình. Hội nghị nhận định: Thực dân Pháp sẽ ruồng bố, vây bắt các đảng viên cộng sản và quần chúng yêu nước. Tỉnh ủy quyết định cử đồng chí Phan Ngọc Bích vào phủ Tuy Hòa để xây dựng cơ sở, phát triển Đảng ở phía nam tỉnh.
Sáng 17/7/1931, địch mở cuộc vây ráp quy mô, lùng bắt hầu hết đảng viên của Đảng bộ Phú Yên về giam tại đồn khố xanh ở tỉnh lỵ Sông Cầu.
Sau khi bị địch bắt giữ trong sự kiện chuẩn bị kế hoạch tổ chức cuộc biểu tình ngày 20/7/1931, trong đêm 17/7/1931, các đồng chí đảng viên trong nhà lao đã thành lập Ban lãnh đạo nhà lao gồm: Phan Lưu Thanh, Bùi Xuân Cảnh, Nguyễn Tánh, Cao Lộc, Nguyễn Khắc Khoan, Trương Tấn Ích đang bị giam chung. Ban lãnh đạo nhà lao đã đề ra một số chủ trương để đối phó với tình hình như sau:
Quyết nghị cho tất cả các đồng chí bị địch bắt không khai báo một điều gì cho địch. Nếu đồng chí nào không chịu nổi tra tấn ác liệt của địch thì chỉ khai tập trung vào đồng chí Phan Lưu Thanh là tên tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản. Một số đảng viên chưa lộ, phải chuyển ngay hoạt động vào Tuy Hòa.
Đấu tranh phản đối việc địch tra tấn dã man tù nhân và cho ăn cơm lạt, uống nước muối. Vận động số anh em thường phạm cùng tham gia đấu tranh.
Ổn định tình hình bên ngoài, giúp đỡ những gia đình có người bị địch bắt gặp khó khăn, tìm cách tố cáo những tên lý trưởng ngoan cố ngóc đầu dậy lập công với địch, để khoét sâu mâu thuẫn nội bộ của chúng.
Để giữ liên lạc các đồng chí đảng viên bị giam giữ ở nhà lao khố xanh và nhà lao tỉnh với bên ngoài, ban lãnh đạo nhà lao phân công đồng chí Phan Lưu Thanh gặp anh Thiện, Man, Tăng, Tích là công nhân Tràng Thi ở Nghệ Tĩnh bị đày vào Sông Cầu, tổ chức đường dây liên lạc.
Do được phân công hoạt động ở phía nam tỉnh, đồng chí Phan Ngọc Bích thoát khỏi cuộc vây ráp, khủng bố của thực dân Pháp.
Tại phủ lỵ Tuy Hòa, đồng chí Phan Ngọc Bích tập hợp nhiều thanh niên yêu nước, tuyên truyền giác ngộ lý tưởng cộng sản.
Đồng chí Phan Ngọc Bích tổ chức in truyền đơn bằng ba thứ tiếng Việt Nam, Trung Quốc, Pháp rải ở phủ lỵ Tuy Hòa và nhiều nơi trong tỉnh.
Báo cáo công sứ tại Phú Yên quý III/1931 cay đắng thú nhận: “Truyền đơn cộng sản rải ở Tuy Hòa, Sông Cầu và La Hai”.
Được sự chỉ đạo của Tỉnh ủy Phú Yên trong nhà lao Sông Cầu, đồng chí Phan Ngọc Bích (Bí danh Việt Hồng) chuyển trọng tâm hoạt động vào phía nam tỉnh, hoạt động chủ yếu ở phủ lỵ Tuy Hòa. Với vỏ bọc làm nghề kéo xe, đồng chí Phan Ngọc Bích tập hợp nhiều quần chúng cách mạng tham gia phong trào phản đối khủng bố và chiến tranh. Nhiều quần chúng được giác ngộ, thử thách, rèn luyện, trở thành hạt giống đỏ trung kiên của Đảng, đủ điều kiện kết nạp vào Đảng để thành lập chi bộ Đảng đầu tiên ở đồng bằng Tuy Hòa.
Ngày 24/11/1931 tại chùa Bà (chùa Tàu) dưới chân núi Nhạn, nhân dịp nhân dân viếng chùa rằm tháng 10 Tân Hợi, đồng chí Phan Ngọc Bích tổ chức thành lập chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Tuy Hòa gồm 5 người: Lê Tấn Thăng, Trịnh Ba, Trương Mộng Quyền, chị Tư Oẻn (đều ở Mỹ Thạnh, Tân Mỹ, xã Hòa Phong) và Trương Nở (ở Tuy Hòa). Đồng chí Trương Nở được cử làm Bí thư chi bộ. Căn cứ báo cáo của đồng chí Việt Hồng, đồng chí Phan Lưu Thanh (đang bị tù ở Sông Cầu) thay mặt Tỉnh ủy lâm thời công nhận Chi bộ Nhạn Tháp.
Đây là chi bộ cộng sản đầu tiên của Tuy Hòa ra đời, đánh dấu bước ngoặt phát triển chung của Tuy Hòa. Từ đây, phong trào có sự lãnh đạo của Đảng. Việc Chi bộ Nhạn Tháp ra đời trong hoàn cảnh khó khăn do địch khủng bố trắng, ác liệt càng chứng tỏ tinh thần yêu nước của nhân dân, ý chí kiên cường của các chiến sĩ cộng sản dù trong hoàn cảnh nào cũng hướng về cách mạng. Dù sự khủng bố của kẻ thù có tàn bạo đến đâu vẫn không dập tắt được phong trào cách mạng ở Tuy Hòa, không ngăn cản được phong trào cách mạng ở Tuy Hòa, không ngăn cản được lòng dân hướng về Đảng. Vừa thành lập, Chi bộ Nhạn Tháp đã tổ chức in và rải truyền đơn đòi giảm sưu thuế, đòi thả tù chính trị, xây dựng cơ sở cách mạng.
Sau khi thành lập chi bộ Đảng đầu tiên ở đồng bằng Tuy Hòa, đồng chí Phan Ngọc Bích về tỉnh lỵ Sông Cầu tìm cách liên lạc với các đồng chí lãnh đạo Tỉnh ủy đang bị giam ở nhà lao Sông Cầu thì bị địch bắt.
Từ những hạt giống đỏ đầu tiên ở đồng bằng Tuy Hòa, mầm cộng sản phát triển tốt ở đồng bằng Tuy Hòa với sự ra đời của Chi bộ Nho - Hạnh Lâm (Hòa Quang) năm 1935 do đồng chí Trần Hào làm Bí thư, Chi bộ Phước Hậu - Liên Trì (1935) với các đảng viên trung kiên Nguyễn Chấn, Huỳnh Nựu, Nguyễn Quốc Thoại, Đỗ Tương, Đỗ Bích, Đỗ Tào… tạo cơ sở vững chắc để khôi phục Tỉnh ủy Phú Yên trong năm 1935, đủ điều kiện chín muồi để thành lập Phủ ủy Tuy Hòa năm 1938 do đồng chí Phan Văn Dự làm Bí thư.
Người gieo mầm cộng sản đầu tiên Phan Ngọc Bích, sau khi ra tù tiếp tục lao vào hoạt động, lãnh đạo cuộc đấu tranh của công nhân và nông dân trồng mía với chủ nhà máy đường Đồng Bò Hygenol.
Trong Cách mạng Tháng Tám, đồng chí Phan Ngọc Bích tham gia lãnh đạo khởi nghĩa giành chính quyền ở khu Đồng Bò và huyện Sơn Hòa.
Người gieo mầm cộng sản ở đồng bằng Tuy Hòa từ những năm 1930-1931 nay đã 105 tuổi, là một trong những biểu tượng của Đảng bộ Phú Yên.
Thế hệ hậu sinh tự hào, ngưỡng mộ, biết ơn và kính dâng lão đồng chí Phan Ngọc Bích ly rượu thọ về những giá trị nhân bản cộng sản mà những người cộng sản tiền bối của tỉnh Phú Yên trọn đời theo đuổi từ tuổi thanh xuân.
PHAN THANH
