Sau khi chặn đánh tan tác quân chủ lực ngụy từ Tây Nguyên tháo chạy về đồng bằng theo đường số 7 và sau đó là đường số 5, lập nên chiến công “Bạch Đằng Giang trên cạn”, dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy, quân dân Phú Yên huy động toàn bộ lực lượng phối hợp với bộ đội chủ lực (Sư đoàn 320) tiến công giải phóng TX Tuy Hòa và toàn tỉnh Phú Yên.
Binh lính và nhân viên chính quyền Sài Gòn bị ta bắt trong Tổng tiến công và nổi dậy tại Bình Kiến, TX Tuy Hòa (ngày 1/4/1975) - Ảnh: TƯ LIỆU
Ngày 26/3/1975, Sở Chỉ huy tiền phương tỉnh Phú Yên và Bộ Tư lệnh Sư đoàn 320 thống nhất kế hoạch hợp đồng chiến đấu. Vào thời điểm này, chính quyền và quân đội Sài Gòn hò hét tử thủ các tỉnh duyên hải.
Tại TX Tuy Hòa, địch có 11 tiểu đoàn bộ binh, 3 đại đội bảo an, 1 chi đội thiết giáp, liên đoàn, 21 biệt động quân (mới khôi phục) và lực lượng cảnh sát, phòng vệ quân sự. Ở phía nam TX Tuy Hòa, địch bố trí Tiểu đoàn bảo an 236, Trung đội pháo 105mm (2 khẩu) chốt giữ thị trấn Phú Lâm và sân bay Đông Tác, Tiểu đoàn bảo an 235 chốt ở Phú Khê (Hòa Xuân); Tiểu đoàn bảo an 210, 220 chốt từ Phước Bình (Hòa Thành) đến núi Một (Hòa Tân), Tiểu đoàn 34 biệt động quân chốt giữ từ ga Gò Mầm đến Hảo Sơn. Đích thân chuẩn tướng ngụy Trần Văn Cẩm (Phó tư lệnh Quân đoàn 2) và đại tá ngụy Vi Văn Bình (Chánh thanh tra Quân đoàn 2) trực tiếp chỉ huy phòng thủ Phú Yên.
Theo hiệp đồng tác chiến chung đã thống nhất, tối 31/3/1975, Tiểu đoàn 9 bộ đội địa phương tỉnh cùng Đại đội 24 đặc công mới hành quân chốt chặn ở Hòa Hiệp, khóa chân địch không cho chúng chạy ra biển. Trung đoàn 3 (Sư đoàn 320) chốt chặn ở đèo Cả, không cho địch chạy thoát vào Khánh Hòa. Trung đoàn 64 (Sư đoàn 320) phối hợp với bộ đội cùng tiến công theo trục đường số 5 đánh chiếm Phú Lâm và sân bay Đông Tác, tiêu diệt địch ở cứ điểm núi Một, phục kích giao thông từ quốc lộ 1 chặn địch vào đèo Cả, tiến công giải phóng xã Hòa Vinh, làm cho địch bị hỗn loạn từ nam cầu Bàn Thạch đến đèo Cả.
Đại đội công binh 19, K65 và Tiểu đoàn 8 chủ lực (Trung đoàn 64, Sư 320) nổ súng diệt địch, phá hủy 120 xe quân sự, bắt sống 200 tù binh.
Hướng tiến công chủ yếu vào thị xã chính thức bắt đầu vào lúc 5 giờ sáng 1/4/1975. Trận địa pháo của ta đặt ở Gò Mũi (Hòa Thắng) dội đạn chính xác, làm tê liệt trận địa pháo của địch ở núi Nhạn.
Bộ đội ta (Trung đoàn 9, Trung đoàn 48, Sư đoàn 320 và bộ đội địa phương tỉnh, thị xã) nhanh chóng đánh chiếm núi Nhạn Tháp, nhà ga, ty cảnh sát, giải phóng nhà lao, giải thoát 300 tù chính trị bị địch giam giữ, đánh tan đại đội xe tăng địch co cụm ở phía bắc sân bay Chóp Chài, tiến công Trung đoàn bộ 47 chủ lực ngụy và tỉnh đường, tiểu khu Phú Yên.
Ở phía tây, bộ đội ta (Tiểu đoàn 96, Tiểu đoàn pháo 189, Đại đội 25) tiến công địch ở cứ điểm núi Sầm, giải phóng huyện Tuy Hòa 2.
Trước sức tấn công mạnh mẽ từ 3 hướng của bộ đội ta, địch tháo chạy bằng trực thăng và tháo chạy ra biển. Quân ta nhanh chóng đánh chiếm toàn bộ các mục tiêu. Đúng 9 giờ ngày 1/4/1975, bộ đội ta làm chủ TX Tuy Hòa.
Ở phía nam, bộ đội ta tiến công giải phóng thị trấn Phú Lâm, truy bắt 300 tù binh. Bộ đội ta tấn công vào sân bay Đông Tác, bắt sống hàng trăm tên địch co cụm ở sát bờ biển chờ tàu hải quân đến cứu. Trong quá trình truy kích địch, Trung đội trưởng Đoàn Việt Hùng (thuộc Đại đội 9 Tiểu đoàn 9) bắt sống chuẩn tướng ngụy Trần Văn Cẩm, giao lại cho lực lượng vũ trang địa phương Tuy Hòa 1 tạm giữ trước khi chuyển giao cho cấp trên.
Ở một địa điểm khác, bộ đội ta tóm gọn tên đại tá Vi Văn Bình cải trang làm thường dân bỏ trốn.
Tàu xuồng địch đến cứu tàn quân trên bờ bị quân ta bắn cháy, phải chạy ra xa lởn vởn ngoài khơi. Quân ta truy bắt hàng trăm tàn quân địch lẩn trốn ở Lò Ba, Hòa Hiệp.
Ở các huyện phía bắc tỉnh, bộ đội địa phương huyện và du khích tiến công đánh chiếm nhiều mục tiêu, bao vây quận lỵ chi khu. Trước khí thế tiến công của quân ta, toàn bộ ngụy quân ngụy quyền ở Tuy An, Đồng Xuân, Sông Cầu buông súng đầu hàng, giao nộp vũ khí cho cách mạng.
11 giờ ngày 1/4/1975, toàn tỉnh Phú Yên được hoàn toàn giải phóng.
11 giờ 30 ngày 1/4/1975, Ủy ban Quân chính TX Tuy Hòa được thành lập do đồng chí Cao Kỳ Trí (Ba Diệu) Phó bí thư Tỉnh ủy làm chủ tịch. Ngày 3/4/1975, Ủy ban Quân chính TX Tuy Hòa chính thức làm lễ ra mắt nhân dân ở trường Bồ Đề (nay là Trường THCS Nguyễn Văn Trỗi, TP Tuy Hòa).
Sau đó, tại Sân vận động TX Tuy Hòa, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Phú Yên do đồng chí Nguyễn Duy Luân, Bí thư Tỉnh ủy làm chủ tịch, đồng chí Nguyễn Hữu Ái, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy làm phó chủ tịch cùng các vị thành viên ủy ban chính thức ra mắt nhân dân toàn tỉnh trong một cuộc mít tinh mừng chiến thắng giải phóng Phú Yên.
THÀNH VIỆT
