Khi đan những cái thúng tre, rồi nghĩ đến những cái thúng trét, hẳn là một quá trình sáng tạo không mệt mỏi của nhà nông. Người ta lên núi nhận biết dầu rái là chất kết dính vô cùng hiệu quả để trét ghe thuyền, trét thúng cũng là điều kỳ diệu.
Ban đầu, ông bà mình ngày xưa lấy cái thúng đan bằng tre đem trét dầu rái, thế là thúng trét ra đời. Ngày đó chưa có loại thau nhôm, thau nhựa, nên cái thúng trét là vật dùng để đựng thực phẩm có nước rất tiện lợi. Tuy nhiên, những cái thúng trét của nhà nông cũng nho nhỏ như những cái thúng bình thường dùng để gánh lúa, gánh gạo, gánh khoai… Cho đến khi ngư dân làng biển phát hiện cái thúng trét chính là đồ vật hết sức đắc dụng đối với việc đựng mắm muối, cá mực thì nó được phổ biến ở khắp các làng chài lẫn vùng nông nghiệp. Có những ngày nước lụt ngập xóm làng, người cha bỏ đứa con bé bỏng của mình vào cái thúng trét nổi lênh bênh, gắn với sợi dây giữ chặt trong tay. Cái thúng trét trở thành chiếc thuyền tròn vạnh, chắc chắn đi vào ký ức đẹp của tuổi thơ. Rồi có một ngày, thúng trét được đổi bằng một cái tên mới là “thúng cái”. Thúng cái cũng là dòng họ với thúng trét, nhưng nó to hơn nên người ta đặt cái tên như thế để phân biệt thúng lớn, thúng nhỏ.
Ngày trước, trong vụ biển, các mẹ, các chị gánh mắm bằng những đôi thúng trét chạy lúp xúp lên tận vùng cao để đổi lúa, khoai, bắp, hoặc bán lấy tiền về chi dùng trong những ngày đông tháng giá. Có những người mẹ, người chị cất giấu truyền đơn, tài liệu tận dưới đáy thúng mắm cái để trao tận tay các cơ sở cách mạng. Ngày biển lặng, các thúng trét, thúng cái lúc nào cũng đầy nhóc mắm, cá. Nhờ nó mà ngư dân có cái để chứa đựng, dự trữ nguồn hải sản lâu ngày trong nhà để tiêu thụ dần từng ngày.
Thời kinh tế biển phát triển với những thuyền ca nô cả trăm sức ngựa, lưới chài bằng sợi nilon thì thúng cái là những chiếc thuyền tròn to đùng, vững chãi phục vụ đắc lực cho việc vận chuyển cá, mực từ nơi thuyền neo đậu ngoài xa vào bãi biển bằng những tay chèo điệu nghệ. Một chiếc thuyền tròn có thể chứa 4 đến 5 người, chở một lần vài tạ cá, mực là chuyện bình thường. Có những con thuyền vượt trùng khơi dài ngày đi câu cá ngừ đại dương, mỗi chiếc thuyền câu cá ngừ đại dương có thể chở theo 4, 5 cái thuyền tròn. Khi nào câu cá ngừ không đạt yêu cầu, ngư dân chuyển sang ngồi trên các thuyền tròn để câu mực, bù lại phần chi phí của chuyến biển.
Để có được những thuyền tròn cứng cáp, phục vụ đắc lực cho nghề biển, nhà nông phải chọn những cây tre đực lâu năm, đem chẻ nan, ngồi đan cả tháng trời, rồi dùng nước phân bò quét lót, phơi khô. Sau đó mới trét dầu rái đen bóng. Người nhà nông chẳng mấy ai chèo thuyền tròn ra biển và cũng chẳng hiểu hết những chiếc thuyền tròn do mình tạo ra sẽ di chuyển trên biển Đông như thế nào. Họ chỉ sản xuất hàng để bán kiếm tiền, còn những “tài công” siêu hạng mặc sức chèo thuyền tròn đẹp như múa. Thế là thúng trét, thúng cái ra đời rất lâu và cũng “sống” rất lâu để phục vụ con người, kết nối tình cảm lâu bền giữa nhà nông và ngư phủ.
TRẦN HOÀI BẢO
