Bạo lực gia đình, phân biệt đối xử… là những nguyên nhân dẫn đến ly hôn mà phụ nữ và trẻ em luôn là những người thiệt thòi nhất. Nâng cao vai tròcủa trợ giúp viên pháp lý (TGVPL) trong án ly hôn để giúp họ giảm bớt những thiệt thòi, giúp cho “gương vỡ lại lành”. Đây cũng là cách đưa pháp luật về với cơ sở.
Hội nghị Tập huấn kiến thức pháp luật và kỹ năng trợ giúp pháp lý vừa tổ chức tại TP Tuy Hòa - Ảnh: V.TÀI
Ly hôn xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, và nhiều khi đó lại là những nguyên nhân không đáng. Với cuộc ly hôn từ những nguyên nhân chưa đủ “độ” và hơn hết, tình cảm vợ chồng dành cho nhau chưa hẳn đã nguội lạnh thì hòa giải là cần thiết. Mục đích của hòa giải là dàn xếp để hai bên có thể cùng nhau ngồi lại, giải quyết mâu thuẫn, dập tắt xung đột, xác định lại tình cảm, nhìn lại cuộc hôn nhân của mình và nhận ra những khả năng còn có thể cứu vãn cuộc hôn nhân đó.
Theo ông Nguyễn Văn Lành, Chủ tịch UBND xã Hòa Quang Nam (huyện Phú Hòa), khi tình cảm vợ chồng bắt đầu rạn nứt, rồi ra tòa ly hôn thì mục đích chính của hòa giải ở cơ sở là tạo cơ hội để họ có thể hàn gắn quan hệ. Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là với những cuộc hôn nhân thực sự không còn có khả năng cứu vãn thì hoạt động hòa giải tỏ ra…vô tác dụng! Trong những trường hợp này, hòa giải lại đóng vai trò góp phần giảm thiểu xung đột và mâu thuẫn gay gắt giữa các bên, để cuộc chia tay được diễn ra “êm đẹp”.
Theo pháp luật về hòa giải cơ sở, việc ly hôn có thể hòa giải từ nội bộ gia đình, cộng đồng dân cư cho đến UBND xã, phường, thị trấn. Ngoài ra, việc hòa giải ở cơ sở cũng có thể được tiến hành ở cơ quan làm việc của cả vợ, chồng. Theo Điều 88 Luật Hôn nhân gia đình năm 2000, việc hòa giải ở cơ sở là không bắt buộc, tuy nhiên không thể phủ nhận vai trò to lớn của hoạt động này. Hòa giải ở cơ sở với hòa giải viên là những người gần gũi, gắn bó với vợ, chồng nên hiểu rõ nhất về con người, tính cách của mỗi người cũng như quan hệ hôn nhân của họ. Từ đó, có thể đưa ra những lời khuyên đúng đắn và cần thiết nhất cho những người trong cuộc. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hiện nay hoạt động hòa giải ở cơ sở chưa đạt được hiệu quả, hầu như chỉ mang tính hình thức, tỉ lệ các cặp vợ chồng quay lại với nhau sau khi được hòa giải ở cơ sở là không nhiều.
Khi hòa giải ở cơ sở không thành, hoặc với những vụ ly hôn đơn giản, không nhất thiết phải qua hòa giải cơ sở, đương sự có quyền nộp đơn ly hôn trực tiếp cho tòa án. Điều 88 Luật Hôn nhân gia đình chỉ rõ: “Sau khi thụ lý đơn yêu cầu ly hôn, tòa án phải tiến hành hòa giải theo thủ tục tố tụng dân sự”. Khác với hoạt động hòa giải ở cơ sở, hòa giải tại tòa án là một thủ tục bắt buộc, kể cả khi hai bên thuận tình ly hôn. Nếu các bên thỏa thuận được, tòa sẽ lập biên bản ghi nhận sự tự nguyện ly hôn. Như vậy, ý nghĩa của thủ tục hòa giải của tòa án không chỉ là tạo cơ hội cuối cùng để các bên có thể hàn gắn lại quan hệ vợ chồng mà còn tạo những điều kiện thuận lợi nhất định cho quá trình ly hôn.
Với hoạt động hòa giải ly hôn ở tòa án, vai trò của thẩm phán rất quan trọng. Chính tấm lòng, năng lực của thẩm phán đã “cứu hộ” nhiều cuộc hôn nhân bên bờ vực đổ vỡ. Tuy nhiên trên thực tế, hoạt động hòa giải ở tòa án cũng chưa đạt được hiệu quả cao. Theo ông Võ Nguyên Tùng, Phó chánh tòa Dân sự TAND tỉnh, cứ 10 vụ được hòa giải đoàn tụ thì có đến 8 vụ sau đó đã quay trở lại tòa tiếp tục xin ly hôn. Nguyên nhân của thực trạng “gương vỡ lại lành rồi lại… vỡ” này chủ yếu là do người trong cuộc chưa thực sự nỗ lực để hàn gắn cuộc hôn nhân vốn đã rạn nứt. Thêm vào đó, một bộ phận thẩm phán thực hiện hòa giải cũng chưa nhiệt tình với trách nhiệm của mình, thiếu “cái tâm” và năng lực cần thiết nên hòa giải chỉ mang tính thủ tục.
Còn theo ông Lương Văn Trương, Giám đốc Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước tỉnh, tham gia vào công tác hòa giải trong ly hôn hiện nay còn có một đối tượng khác, đó là đội ngũ TGVPL, cộng tác viên là luật sư. Hiện nay, vai trò của TGVPL trong hòa giải ly hôn chưa được biết đến nhiều, nhưng không thể phủ nhận hiệu quả của hoạt động hòa giải trong ly hôn do TGVPL đảm trách lĩnh vực hôn nhân gia đình đảm nhiệm, bởi họ là những người có kinh nghiệm thực tế phong phú, có sự am hiểu sâu sắc về những quy định của pháp luật.
Theo quy định của pháp luật, trong vụ án ly hôn TGVPL không được đại diện theo ủy quyền để giải quyết việc ly hôn, nhưng họ có quyền tư vấn trợ giúp và có vai trò “cố vấn” rất quan trọng vì hơn ai hết TGVPL là người được tin tưởng, có trách nhiệm, phải làm việc hết mình, bảo vệ quyền lợi cao nhất cho người được trợ giúp pháp lý. Trong vụ án ly hôn có yêu cầu chia tài sản, có thể là tài sản chung, có thể là tài sản riêng,... “đụng” đến nó là đụng đến vấn đề nhạy cảm “của anh của tôi”, là “công tôi công anh”… do vậy rất khó phân chia. Chính cái khó cho người trong cuộc lại rất cần bên trung gian hòa giải, khi đó TGVPL với kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng nghề nghiệp và cái tâm trong sáng sẽ giúp ích rất nhiều trong các vụ án ly hôn. TGVPL hoàn toàn có thể hoàn thành tốt vai trò như một hòa giải viên chuyên nghiệp, giúp các bên có được cách giải quyết tốt nhất trong việc xin ly hôn của mình.
Có thể khẳng định rằng, hòa giải trong bất cứ một tranh chấp xã hội, tranh chấp pháp luật nào cũng luôn đóng vai trò cực kỳ quan trọng. Với ly hôn, hoạt động này càng có ý nghĩa to lớn, có thể hàn gắn những cuộc hôn nhân đang bên bờ vực tan vỡ, hay xoa dịu xung đột, thù hằn để những cuộc chia tay trở nên nhẹ nhàng hơn, đỡ bị tổn thương, đỡ bị mặc cảm để rồi dù muốn hay không những người trong cuộc vẫn phải đi tiếp con đường đời. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả của hoạt động hòa giải trong ly hôn, cần nhiều hơn nữa sự đầu tư cũng như nỗ lực của những người làm công tác hòa giải, những TGVPL và sự thiện chí của những người trong cuộc.
LỆ VĂN
