Vi phạm nghiêm trọng trong việc áp dụng Bộ luật Hình sự (BLHS), Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) xảy ra trong quá trình điều tra, truy tố hoặc xét xử đã dẫn đến việc tước bỏ hoặc hạn chế quyền của bị cáo, bị hại... hoặc làm cho việc xét xử vụ án không khách quan, không đúng pháp luật.

Phiên toà xét xử băng cướp tài sản ở đèo Cả có một số bị cáo phạm tội ở tuổi vị thành niên phải cần có luật sư bào chữa - Ảnh: Đức Thông

Trường hợp Lê Trường Hận phạm tội gây rối trật tự  nơi công cộng ở huyện Đồng Xuân là một ví dụ. Hành vi của Hận là đã nhiều lần đến nhà ông Nguyễn Đức Tri ở thôn 3, xã Đa Lộc (Đồng Xuân) chửi bới, la hét to tiếng và đập phá tài sản, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự trị an tại địa phương. Sau khi gây rối, Hận bỏ trốn nhưng sau đó ra đầu thú tại Công an huyện Đồng Xuân. Với hành vi này, Hội đồng xét xử (HĐXX) sơ thẩm TAND huyện Đồng Xuân áp dụng Khoản 1, Điều 245; Điểm P, Khoản 1, Điều 46 BLHS  tuyên phạt bị cáo Hận 24 tháng tù về tội “Gây rối trật tự công cộng”. Tuy nhiên, khi phạm tội, Hận mới 17 tuổi 5 tháng 22 ngày, nên HĐXX cấp sơ thẩm phải áp dụng Điều 74 BLHS: “Đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi khi phạm tội, nếu điều luật được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình, thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá 18 năm tù, nếu là tù có thời hạn thì mức hình phạt cao nhất được áp dụng không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định”. Bị cáo Hận bị truy tố, xét xử theo Khoản 1, Điều 245 BLHS có mức phạt 2 năm tù thì HĐXX cấp sơ thẩm chỉ có thể xử phạt bị cáo không quá 18 tháng. Như vậy, HĐXX cấp sơ thẩm tuyên phạt bị cáo Hận 2 năm tù là vi phạm việc áp dụng BLHS. Vụ án này được Viện KSND tỉnh kháng nghị. Sau đó, TAND tỉnh tuyên phạt bị cáo Hận 15 tháng tù.

Trường hợp Lê Văn Hà cùng đồng bọn trộm cắp tài sản ở huyện Sơn Hòa là một ví dụ khác. Hà cùng Nguyễn Thanh Tuấn trộm cắp tài sản của Công ty Xây lắp Điện 1 tại Công trường thủy điện Sông Ba Hạ 1 máy phát điện trị giá 5,5 triệu đồng. Sau đó, Hà rủ Phan Quốc Khánh, Trần Thanh Quang đến Trường tiểu học Suối Trai trộm cắp tài sản. Quang là người đứng ngoài cảnh giới cho đồng bọn vào cạy cửa phòng thư viện lấy 227 quyển sách giáo khoa lớp 1 và 2 (trị giá hơn 1,2 triệu đồng). Sau đó, cả bọn đến nhà bà Nguyễn Thị Luyến trộm 1 ti vi. Khi bọn chúng đem đi tiêu thụ thì bị phát hiện. Tại phiên tòa sơ thẩm, Lê Văn Hà, Phan Quốc Khánh còn khai nhận, ngoài hành vi trộm cắp trên, cả hai cùng với Chung (không rõ họ, địa chỉ) trộm cắp của Trường tiểu học Suối Trai 30 bộ sách giáo khoa lớp 1 và 2 (trị giá hơn 1,9 triệu đồng) và 1 máy cassette (trị giá 280.000 đồng). HĐXX sơ thẩm TAND huyện Sơn Hòa đã áp dụng Khoản 1, Điều 138; Điểm g, i, Khoản 1 Điều 48 BLHS phạt bị cáo Hà 12 tháng tù, Khánh 9 tháng tù, Tuấn 9 tháng tù, Quang 6 tháng tù về tội: “Trộm cắp tài sản”. Hành vi trộm cắp tài sản mà Hà, Khánh đã khai nhận tại phiên tòa sơ thẩm chưa được điều tra, truy tố nhưng HĐXX sơ thẩm lại xét xử luôn đối với các bị cáo Hà, Khánh về những hành vi mà Viện kiểm sát không truy tố là vi phạm Điều 196 BLTTHS quy định về giới hạn của việc xét xử. Vụ án này đã được Viện KSND tỉnh kháng nghị theo hướng hủy một phần bản án hình sự sơ thẩm đối với bị cáo Hà, Khánh để điều tra lại. HĐXX phúc thẩm TAND tỉnh đã xét xử phúc thẩm, chấp nhận kháng nghị của Viện KSND tỉnh.

Hay chuyện cơ quan điều tra không thực hiện đúng quy định về việc phải yêu cầu Đoàn luật sư phân công văn phòng luật sư cử người bào chữa cho trẻ vị thành niên (tham gia chứng kiến việc cơ quan điều tra hỏi cung bị can). Sai sót này xảy ra trong vụ án Phan Trường Sơn phạm tội trộm cắp tài sản ở TP Tuy Hòa. Sơn đã có hành vi trộm cắp xe máy của bà Nguyễn Thị Bích Cẩm (dì ruột của Sơn). Sơn đã cất giấu xe trong nhà kho của ông Nguyễn Thanh Đạo để tìm cơ hội mang đi tiêu thụ nhưng bị anh Nguyễn Thanh Tuấn phát hiện nơi giấu xe, đã trình cáo cho công an. Với hành vi này, Sơn bị TAND TP Tuy Hòa phạt 6 tháng tù. Sau khi TAND TP Tuy Hòa tuyên án, đại diện hợp pháp của bị cáo kháng cáo kêu oan cho bị cáo. TAND tỉnh xét xử phúc thẩm, xét thấy Sơn phạm tội khi chỉ mới đủ 16 tuổi 8 tháng 18 ngày. Sơn phạm tội khi còn là trẻ vị thành niên nên bắt buộc cơ quan điều tra phải yêu cầu Đoàn luật sư phân công luật sư bào chữa cho Sơn. Việc cơ quan điều tra không thực hiện đúng quy định này là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng hình sự. Tòa án cấp sơ thẩm căn cứ vào lời khai mà điều tra viên đã vi phạm về thủ tục tố tụng để kết tội bị cáo Sơn là thiếu căn cứ, vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng… HĐXX phúc thẩm TAND tỉnh đã tuyên hủy bản án sơ thẩm để tiến hành lại tố tụng từ giai đoạn điều tra.

TỔ PHÓNG VIÊN NỘI CHÍNH