Tên đầy đủ của Ma Thoan (dân tộc Ê Đê, ở buôn Lé B, xã Krông Pa, Sơn Hòa) là Ra H’Lan Y Rin. Năm nay 65 tuổi, Ma Thoan đã từng làm Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND xã và còn là một nghệ nhân tài hoa đẽo tượng nhà mồ để lưu giữ nét bản sắc văn hóa của dân tộc mình…
Ma Thoan chuẩn bị gỗ để đẽo tượng nhà mồ - Ảnh: L.KHA
Bây giờ, về xã Krông Pa, hỏi Ma Thoan ai cũng biết. Bởi vì ông không lúc nào vắng mặt mỗi khi các buôn làng tổ chức lễ bỏ mả cho người đã qua đời, mà ông lại có tài đẽo tượng nhà mồ. Lễ bỏ mả của đồng bào dân tộc thiểu số mà không có tượng những con người, những con thú rừng… bằng gỗ để trang trí chung quanh nhà mồ thì giảm đi rất nhiều ý nghĩa, thậm chí vô nghĩa do đây là phong tục tập quán lâu đời của bà con. Cho nên, gia đình nào có tổ chức lễ bỏ mả cho người đã khuất đều “rước” Ma Thoan đến để giúp cho họ việc hệ trọng này .
Ma Thoan tâm sự: “Hồi mới 12 tuổi, tôi đã học đẽo tượng nhà mồ do Oi Rí ở buôn Lé và Oi Sanh ở buôn Thu truyền nghề. Miệt mài gần một mùa lúa rẫy tôi mới đẽo được tượng hình người phụ nữ giã gạo và đẽo trang trí các trụ nhà mồ. Chung quanh nhà mồ thường có tượng con khỉ, con voi, con chim, người phụ nữ điệu con sau lưng… đẽo bằng gỗ dầu, gỗ hương. Còn đẽo trụ nhà mồ thì bằng cây blang. Khi lấy cây này chủ nhà phải cúng một con gà, một ché rượu và mấy chén cơm. Dụng cụ đẽo tượng nhà mồ chỉ có rựa và rìu. Thời gian làm nhà mồ có khi một năm mới xong, vất vả nhưng cũng vui lắm, thú vị lắm”.
Già làng Oi Nhít ở buôn Lé B (xã Krông Pa) cho biết : “Hiện ở xã này chỉ có Ma Thoan làm tượng nhà mồ là thành thạo nhất, lớp trẻ thì có Y Thanh, Y Reo. Hai đứa này nhờ Ma Thoan hướng dẫn, truyền nghề được vài năm nay. Đây là phong tục tập quán có từ xa xưa của đồng bào dân tộc thiểu số Ê Đê, Chăm H’ Roi, Ba Na… được lưu truyền cho đến ngày nay”. Oi Nhít cho rằng, Ma Thoan đã góp phần gìn giữ một nét văn hóa mỹ thuật đậm tính đặc thù của người dân miền núi. Nó khá nguyên bản, đa hình và đa sắc, thể hiện ở hình tượng người múa trống, phụ nữ điệu con, các tượng người già, tượng động vật, ché rượu cần… Những mô típ trang trí trên trụ cột nhà mồ thường là khắc nổi hình con chim, con voi, cung tên, chiếc gùi… phản ánh tư duy phong phú, đa dạng của nghệ nhân Ma Thoan.
Ông La Chí Tùng, Phó chủ tịch UBND xã Krông Pa nhận xét: Ma Thoan rất tâm huyết với nghề đẽo tượng trang trí nhà mồ. Ông đã thầm lặng đóng góp cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số. Vì thế, chính quyền địa phương luôn động viên ông hoàn thành tốt công việc, nhất là dạy lại nghề cho các cháu thanh niên ở các buôn làng. Mới đây, tại hội nghị tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, UBND huyện Sơn Hòa đã tặng giấy khen cho Ma Thoan về thành tích này.
TRẦN LÊ KHA
