Gia đình là một thiết chế xã hội bao gồm các yếu tố sinh học, tâm lý, văn hóa, kinh tế... khiến cho gia đình không giống với bất kỳ nhóm xã hội nào. Gia đình là một thiết chế xã hội đặc thù, một nhóm xã hội nhỏ mà các thành viên gắn bó với nhau bởi quan hệ hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc quan hệ con nuôi, bởi tính cộng đồng về sinh hoạt, trách nhiệm đạo đức với nhau nhằm đáp ứng những nhu cầu riêng của mỗi thành viên cũng như để thực hiện tính tất yếu của xã hội về tái sản xuất con người.
Sự tồn tại và phát triển của gia đình cho đến ngày nay chính là do các mối quan hệ, ứng xử và tương tác giữa các thành viên trong gia đình và ngoài xã hội. Một gia đình thuận hòa, hạnh phúc, các thành viên luôn yêu thương, quan tâm, tôn trọng và chia sẻ cũng như sống vì nhau, không ngại thiệt thòi, không suy bì hơn thua.
Gia đình ở nước ta trong thời kỳ CNH- HĐH đã được coi là một vấn đề xã hội lớn, được đánh giá là một trong nhiều biện pháp quan trọng để thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội. Việc tổ chức gia đình tốt và giáo dục trong gia đình chu đáo sẽ có tác động sâu xa đến việc hình thành nhân cách con người, tạo tiền đề quan trọng để cung cấp nguồn nhân lực đáp ứng với yêu cầu của đất nước trong quá trình phát triển. Vì vậy, giáo dục gia đình thể hiện tính đa dạng và nhiều chiều, nó vừa có ảnh hưởng của cá nhân đối với cá nhân (giữa cha mẹ với con cái, giữa ông bà với cháu) vừa có ảnh hưởng của cả tập thể gia đình liên kết với nhau tác động đến từng cá nhân qua lối sống, nếp sống ở mỗi gia đình.
Gia đình vẫn được coi là một trong những giá trị tinh thần vô cùng quý giá của nhân loại, cần được giữ gìn và phát huy. Đặc biệt ở Việt Nam, vấn đề gia đình đã được Đảng, Nhà nước rất quan tâm. Thủ tướng Chính phủ chọn ngày 28/6 là Ngày Gia đình Việt Nam nhằm kêu gọi toàn xã hội, mỗi người hướng tới mục tiêu xây dựng gia đình Việt Nam “No ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc và phát triển bền vững”.
Ứng xử trong gia đình là hoạt động quan trọng góp phần thực hiện các chức năng của gia đình, đặc biệt là chức năng giáo dục và xã hội hóa con người. Thông qua hoạt động ứng xử, giao tiếp giữa các thành viên gia đình, giữa gia đình và ngoài xã hội tạo nên nét văn hóa mang màu sắc của từng gia đình riêng và cũng qua đó tạo nên văn hóa của cả một dân tộc. Gia đình là nơi yên bình để trở về, nơi nhu cầu tinh thần, tâm tư, tình cảm được xây đắp, nơi làm vơi nhẹ nỗi khó khăn nhọc nhằn của con người trong cuộc sống. Trong xã hội hiện đại, thời gian sinh hoạt gia đình bị bó hẹp, sự giao tiếp, ứng xử giữa các thành viên trong gia đình ngày càng ít đi. Trong khi ứng xử trong gia đình là cách thức mà mỗi thành viên phản hồi trước những hành vi, cử chỉ và lời nói của thành viên khác nhằm thể hiện sự đồng thuận, thờ ơ hay bất đồng trước một vấn đề của gia đình hay ngoài xã hội. Cách ứng xử của mỗi thành viên có thể làm cho không khí gia đình, mối quan hệ trong gia đình từ vui vẻ thành căng thẳng hoặc ngược lại. Ứng xử của các thành viên trong gia đình hay với các mối quan hệ khác ngoài xã hội là hình ảnh phản chiếu sự nền nếp, nền giáo dục, văn hóa của từng gia đình. Văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam ngày nay là sự kế thừa các giá trị văn hóa dân tộc và tiếp nhận các giá trị mới như bình đẳng, dân chủ phù hợp với sự phát triển của thời đại.
Khi xây dựng gia đình, hai vợ chồng cùng nhau thống nhất những nguyên tắc ứng xử nhằm không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống hôn nhân, tránh những mâu thuẫn không đáng có hoặc tránh những kỳ vọng của vợ với chồng hoặc ngược lại nhưng không được thể hiện rõ. Trải dài suốt quá trình lịch sử, gia đình Việt Nam luôn tồn tại và phát triển cùng đất nước. Nguyên tắc ứng xử của gia đình Việt Nam luôn tồn tại và thích nghi với điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi thời kỳ. Những nguyên tắc ấy được cha mẹ trao truyền cho con trong quá trình lao động, học tập và giao tiếp trong gia đình và ngoài xã hội. Khi xây dựng một gia đình mới, không phải cặp vợ chồng nào cũng trao đổi thẳng thắn về những nguyên tắc và mong đợi cách ứng xử ở người chồng hay người vợ với nhau và với thành viên khác. Điều này dẫn tới những kỳ vọng không tương đồng giữa các thành viên. Đây là một trong những điểm mấu chốt gây xung đột, bất hòa hoặc thậm chí xung khắc gay gắt với nhau trong đời sống hàng ngày.
Tùy theo vai trò, lứa tuổi, mối quan hệ giữa chủ thể và khách thể trong cuộc ứng xử mà các nguyên tắc được vận dụng phù hợp trong đời sống gia đình, làm kim chỉ nam giữ cho đời sống trong gia đình được an lành và hạnh phúc bền vững.
ĐỨC THÀNH
