Gành Đá Đĩa thuộc xã An Ninh Đông (Tuy An) có cấu tạo là những khối đá hình lục giác, hình tròn giống như những cái đĩa xếp chồng lên nhau. Cạnh đó là xóm nhà bình yên với nét độc đáo ít ai “để ý”: hàng rào đá, chuồng đá và mộ đá…

Trước khi đến được xóm Gành Đá Đĩa phải vượt qua dốc cao thôn 6, ôm cua cánh chỏ. Hai bên đường là xóm nhà bình yên với những ngôi nhà “tạo dáng” bằng đá. Đá xếp chồng lên nhau làm hàng rào ngăn cách lối đi, làm móng sân, bậc thềm. Có nhiều gia đình “tài sản chung” của họ là… đá! Điển hình là nhà bà Nguyễn Thị Hồng và ông Trần Văn Thanh nhô lên cao cạnh đường ở lưng chừng dốc thôn 6 có chung cái hàng rào đá. Trước nhà, đá được xếp chồng cao gần 3m nối dài từ nhà bà Hồng đến nhà ông Thanh làm hàng rào ngăn cách giữa con đường và ngôi nhà, đồng thời hàng rào đá này cũng là móng sân vững chắc. “Đá vận chuyển từ vùng gò đồi, đi làm về vác theo tảng đá, hôm nào sáng trăng thì nai lưng gánh về chất đống trước sân, sau đó mùa mưa rảnh thì cả 2 nhà vần công xếp ngay hàng thẳng lối” - ông Thanh nói.

Đi sâu vào giữa xóm, có những ngôi nhà nằm trên cao, dựa lưng vào đồi thì lối dẫn vào nhà hoàn toàn bằng đá. Có người nói vui, “hiếu khách nên trải thảm bằng đá”.

Mộ đá ở Tuy An - Ảnh: H.NAM

Đá còn được người dân ở đây công phu xây cất chuồng bò. Khác với nhà ở chỉ làm móng, hàng rào thì chuồng bò đá xếp thành vách. Ông Cao Văn Lanh, một người có chuồng bò “quy mô” bằng đá cho hay: Đá xếp 2 lớp dày gần nửa mét nên mùa nắng, dù bên ngoài nóng hầm hập nhưng bên trong vẫn mát; còn mùa mưa, bên ngoài lạnh cóng, bên trong ấm áp, vì vậy bò nuôi mau lớn. Người dân ở đây chuyên nuôi bò vỗ béo, lựa mua con bò ốm giơ xương, nuôi ở chuồng đá giáp năm là bò bung đùi nổi ụ, bán rất được giá.

Chuồng bò của gia đình ông Lanh xây cổng bằng đá, máng ăn cho bò cũng bằng đá. Trước chuồng bò, ông che thêm ra 2 tấm tôn làm bếp nấu. Ở “ké” không gian mát mẻ nên nơi ấy cũng là nơi hằng ngày bà con xóm làng đến ngồi hàn huyên, bàn tán chuyện đồng áng...

Còn mộ đá ở đây có từ lâu đời, có mộ trên 100 năm. Bà Trần Thị Sang (76 tuổi) cho hay: “Hồi ba tôi còn sống kể, lớp ba tôi hồi mới sinh ra đã thấy mộ đá. Vì vậy “nghiệm ra” có những mộ trên 100 năm rồi. Ba tôi khi mất cũng làm mộ đá. Đặc biệt mộ đá ở đây xây cất có hình thù giống như cái đĩa”. Cũng theo bà Sang, người dân ở đây sáng ngủ dậy mở mắt nhìn ra biển là thấy gành Đá Đĩa nên đi đâu cũng tự hào là dân xóm Gành Đá Đĩa, còn thôn 6 chẳng qua trên giấy tờ!

Qua hết xóm nhà là đến gành Đá Đĩa, một thắng cảnh hiếm thấy của thiên nhiên ban tặng. Đá ở đây được dựng đứng theo từng cột liền khít nhau. Các cột đá có tiết diện hình lục giác, hình tròn giống như cái đĩa đựng thức ăn. Do đặc điểm này mới có tên là gành Đá Đĩa.

Ông Hồ Văn Tiến, Giám đốc Sở VH-TT-DL Phú Yên cho biết: Năm 1998, gành Đá Đĩa được Nhà nước cấp chứng nhận danh thắng cấp quốc gia và bắt đầu được tỉnh Phú Yên đưa vào khai thác du lịch. Đời sống nhân dân sống gần khu vực này gắn liền không gian đá được thiên nhiên kiến tạo. Đây là nét riêng độc đáo vùng miền quanh khu vực gành Đá Đĩa nên nhiều khách du lịch đến đây chiêm ngưỡng nét riêng biệt từ đá.

MẠNH HOÀI NAM