Việc sàng lọc sơ sinh, bao gồm sàng lọc trước và sau sinh, có ý nghĩa quan trọng trong việc cải thiện chất lượng dân số. Thế nhưng, Phú Yên đang gặp không ít khó khăn trong công tác này, do nhận thức của cộng đồng còn hạn chế và chưa được Trung ương đưa vào chương trình trọng điểm của đề án Nâng cao chất lượng dân số. Báo Phú Yên phỏng vấn bác sĩ Nguyễn Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Chăm sóc sức khỏe sinh sản (CSSKSS) Phú Yên xoay quanh những vấn đề này.

Phụ nữ mang thai nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe thai nhi giúp phát hiện sớm những bất thường - Ảnh: THÙY THẢO

 

* Để nâng cao chất lượng dân số chúng ta phải bắt đầu từ đâu, thưa ông?

- Để có một đứa trẻ sinh ra đời lành lặn thì việc sàng lọc trước cũng như sau khi sinh vô cùng quan trọng, bởi việc làm này giúp phát hiện sớm và điều trị những trẻ có nguy cơ bị gien lặn bệnh tật. Các cặp nam nữ trước khi kết hôn cần phải quan tâm đến những thế hệ trước trong gia đình có các yếu tố di truyền bẩm sinh, sống ở những nơi có tác động của môi trường như hóa chất tồn dư, không khí, nước, khí thải, chất độc do hậu quả của chiến tranh để lại… Nên đi kiểm tra sức khỏe tiền hôn nhân để được tư vấn về phòng ngừa, điều trị trước khi quyết định tiến đến hôn nhân. Giai đoạn này gọi là giai đoạn dự phòng cấp 1.

Sàng lọc trước sinh có thể phát hiện sớm các chứng bệnh suy giáp thận bẩm sinh, hội chứng Down, bệnh vàng da. Đồng thời, can thiệp sớm những bệnh tật cho thai nhi và trẻ sơ sinh. Chính vì thế, khi người mẹ mang thai cần phải thường xuyên kiểm tra sức khỏe cả mẹ và con để phát hiện sớm những bất thường, chữa trị kịp thời. Việc sàng lọc trước sinh còn giúp nhận biết được sự khuyết tật về mặt hình thể của thai nhi, bằng việc siêu âm có thể phát hiện dị tật bẩm sinh, trí tuệ đần độn, những bệnh như não úng thủy, thoát vị cơ hoành, thoát vị rốn, dị dạng ở tay chân, khuyết tật về tim, ống thần kinh. Ngoài ra, chúng ta cũng có thể phát hiện những bệnh liên quan đến gien di truyền, dị tật về nhiễm sắc thể bằng cách xét nghiệm máu hoặc lấy nước ối, gai nhau.... Việc sàng lọc như vậy đảm bảo sau này trẻ sinh ra phát triển về mặt thể hình, thể chất lẫn tinh thần và hệ nội tiết.

Khi có kết quả sàng lọc, các bà mẹ được tư vấn về sự lựa chọn nuôi hay không nuôi đứa trẻ bị tật. Thường những trường hợp trẻ bị dị tật từ trong bụng mẹ không sống được lâu khi ra ngoài môi trường. Đây còn gọi là dự phòng cấp 2 của sự sàng lọc. Bên cạnh đó, có những đứa trẻ khi đã sinh ra mới phát hiện được những dị tật, vì thế phải trải qua giai đoạn dự phòng cấp 3. Nghĩa là, sàng lọc sau sinh bằng cách xét nghiệm carotipe tìm những nhiễm sắc thể 16, 18, 21 gây đần độn, thiếu men G6PD gây vàng da, bệnh tăng sản lượng thận bẩm... Giai đoạn này hiện nay chỉ làm được ở các thành phố lớn.

* Ông có thể cho biết những khó khăn hiện nay Phú Yên đang gặp phải trong vấn đề này?

- So với các tỉnh khác thì vấn đề sàng lọc sơ sinh ở Phú Yên đang triển khai chậm, khó khăn nhất trong vấn đề này là trang thiết bị cần thiết cho việc sàng lọc. Cụ thể, việc đào tạo nguồn nhân lực cho công tác xét nghiệm carotipe chưa được triển khai, các xét nghiệm khác có nhân lực đảm trách nhưng máy móc lại chưa đáp ứng được nhu cầu. Phú Yên là một trong những địa phương chưa thành lập trung tâm chăm sóc sức khỏe sinh sản và bệnh viện phụ sản với đầy đủ cơ sở vật chất. Do đó, việc lấy mẫu máu trẻ sơ sinh để xét nghiệm các tật về Down, nhược năng tuyến giáp… phải gởi đi các thành phố lớn mới làm được. Bên cạnh đó, có những tai biến của người phụ nữ mang thai chúng ta không thể dự ước trước được như thiên tắc ối gây tử vong cho người mẹ và trẻ sơ sinh.

Điều quan trọng là vai trò của Hội Phụ sản và hội Kế hoạch hóa gia đình chưa thể hiện tốt, đội ngũ cán bộ đào tạo chưa chuyên sâu. Nữ hộ sinh, điều dưỡng, các cộng tác viên thiếu các kỹ năng tư vấn về sự cần thiết của việc sàng lọc sơ sinh. Vì chi phí cao, thời gian nhận kết quả lâu nên đa phần người dân khi đi siêu âm hoặc khám thai thường chỉ quan tâm nhiều đến yếu tố giới, kích thước, trọng lượng của bé mà ít ai yêu cầu bác sĩ kiểm tra độ mờ da gáy (yếu tố đánh giá dị tật và sự di truyền của bé), hoặc xét nghiệm máu, gien…

* Để nâng cao chất lượng dân số, ngành Y tế đã có những giải pháp gì, thưa ông?

- Trước hết, muốn công tác này phát triển theo hướng tích cực, trước hết cần tuyên truyền cho người dân ý thức được tầm quan trọng của việc sàng lọc sơ sinh. Nếu các bà mẹ chủ động đi sàng lọc sơ sinh sớm, được các bác sĩ tư vấn các phương pháp can thiệp, tiếp tục theo dõi thai hoặc chỉ định bỏ thai nếu có những bất thường bẩm sinh nặng không thể khắc phục thì chất lượng dân số sẽ ngày càng được nâng cao. Tuy nhiên, thực trạng các sản phụ chủ động đi sàng lọc sơ sinh hiện nay rất hiếm, hoặc khi đã ở giai đoạn muộn có những biểu hiện nghi ngờ rõ rệt thì việc can thiệp sàng lọc lúc này không còn hiệu quả.

Trong thời gian đến, sẽ lập kế hoạch xin Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình đưa Phú Yên vào đề án Nâng cao chất lượng dân số từ việc sàng lọc trước và sau sinh. Đồng thời, tổ chức những lớp tập huấn bằng kỹ thuật siêu âm tại các xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh.

Nếu người dân nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề sàng lọc sơ sinh thì rất nhiều bà mẹ và trẻ sinh ra được tiếp cận những phương pháp hiện đại giúp trẻ phát triển hoàn hảo, giảm bớt gánh nặng cho xã hội.

* Xin cảm ơn ông!

PHẠM THÙY (thực hiện)