Người cao tuổi (NCT) có sự biến đổi cả về thể chất và tinh thần sau một thời gian dài của cuộc sống. Các cơ quan, hệ cơ quan trong cơ thể đã lão hóa cả về cấu trúc lẫn chức năng, hoạt động ở mức thấp nhất nên NCT rất dễ bị tổn thương trước các tác động của môi trường. Đặc biệt, những biến đổi về tâm thần và cách chăm sóc sức khỏe tâm thần cho NCT cần được quan tâm đúng mức.

Những rối loạn tâm thần ở người cao tuổi

NCT thường có cảm giác cô đơn, từ đó họ thường giận dỗi, thiếu hợp tác và liên kết xã hội hoặc không giao tiếp với người khác. Nhiều nghiên cứu cho thấy, sự cô đơn sẽ tác động tiêu cực đến chức năng sinh lý, nhận thức và miễn dịch của cơ thể.

Hiểu được đặc điểm này của NCT, những người chăm sóc cần giúp NCT giảm bớt cảm giác cô đơn như thường xuyên tâm sự với họ, động viên khuyến khích NCT khi họ làm được điều gì đó; khích lệ để NCT hòa đồng với xung quanh, tăng cường giao tiếp với bạn bè cùng độ tuổi... Điều này sẽ ổn định tâm sinh lý, tạo được tâm lý thoải mái, giúp hệ miễn dịch của NCT hoạt động tốt hơn, ngăn ngừa bệnh tật và làm chậm quá trình lão hóa.

Không ít NCT bị trầm cảm, đây là vấn đề sức khỏe cộng đồng cần phải được nghiên cứu, giải quyết. Ở NCT, các cơ quan và hệ cơ quan trong cơ thể đã suy yếu, vì vậy khả năng thích ứng của họ trước các biến đổi môi trường kém so với những người ở độ tuổi khác. Họ thường không biểu hiện cảm xúc trước ngoại cảnh, có các rối loạn về thể chất và mất đi sự hứng thú. Họ có cảm giác bệnh tật, chết chóc và từ đó gia tăng nguy cơ tự tử, giảm sút sức khỏe thể chất, tinh thần và chức năng xã hội. Nguy hiểm hơn, họ tự thấy bản thân vô giá trị… Tất cả những yếu tố đó làm gia tăng tỉ lệ tử vong.

Một triệu chứng khá phổ biến thể hiện sự suy giảm khả năng đáp ứng của tâm thần ở NCT là sa sút trí tuệ. Có nhiều triệu chứng khác nhau ảnh hưởng đến hành vi cá nhân trong quá trình xử lý và quy trình đáp ứng của bộ nhớ ở NCT. Mất trí nhớ (bệnh Alzheime) là loại khá phổ biến của sa sút trí tuệ, chiếm 60-80% các trường hợp bị sa sút trí tuệ. Lúc đầu, ảnh hưởng của bệnh Alzheimer ít, nhưng càng về sau càng trầm trọng. Triệu chứng sớm và phổ biến của bệnh là kể lại các sự kiện xảy ra gần đó rất khó khăn. Triệu chứng càng ngày càng tăng theo sự tiến triển của bệnh. Những triệu chứng bao gồm: Gặp vấn đề về phát âm, tình trạng mất phương hướng, tâm trạng bất ổn, thiếu động cơ sống... Giống như sa sút trí tuệ, bệnh Alzheimer cần được nghiên cứu, đánh giá và điều trị.

Thiếu máu não thoáng qua là một dạng của sa sút trí tuệ, do máu bơm lên não không đủ. Thiếu máu não thường có nhiều nguyên nhân như xơ vữa mạch máu, mạch máu bị hẹp, kém đàn hồi, thay đổi thành phần của máu làm cho tốc độ máu trong lòng mạch chậm hay do tim bơm máu kém hiệu quả... Tất cả những điều này thường xảy ra ở NCT.

Ngoài ra, bệnh Parkinson cũng hay gặp ở NCT. Đây là bệnh rối loạn cử động, với các triệu chứng giống như run, rùng mình, chậm chạp, rung giật, khó giữ thăng bằng. Bệnh có liên quan đến trung khu vận động của não bộ.

Bên cạnh những rối loạn tâm thần nêu trên, NCT còn có nhiều bệnh mãn tính như đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, cao huyết áp, tăng axit uric máu và nhiều bệnh lý khác cần được chăm sóc y tế.

Chú trọng dịch vụ chăm sóc sức khỏe người cao tuổi

Theo luật, NCT là những người từ 60 tuổi trở lên. Hiện nay tại Việt Nam, tuổi thọ trung bình đã xấp xỉ 74 tuổi và tỉ lệ NCT trong cơ cấu dân số ngày càng tăng. Theo dự báo, NCT ở nước ta vào khoảng 11-12% dân số. Với dân số gần 100 triệu người, Việt Nam có khoảng 11-12 triệu NCT. Đảng và Nhà nước ta hết sức quan tâm đến NCT; nhiều chính sách xã hội, chiến lược chăm sóc và bảo vệ sức khỏe Nhân dân đều ưu tiên cho NCT. Tuy nhiên, để đáp ứng với mức độ già hóa dân số nhanh như ở nước ta hiện nay cùng với sự gia tăng số NCT, dịch vụ y tế, nhất là dịch vụ chăm sóc sức khỏe NCT cần được chú trọng hơn nữa.

Tại Phú Yên, với dân số gần 1 triệu người, toàn tỉnh có hơn 100.000 NCT. Trong đó, số NCT có các bệnh mãn tính và các rối loạn tâm thần không phải là ít. Nhưng hiện nay, hệ thống dịch vụ y tế chăm sóc sức khỏe cho NCT vẫn nằm trong các cơ sở y tế chung, chưa có cơ sở lão khoa riêng biệt.

Đã đến lúc chúng ta cần nghĩ tới việc xây dựng các đơn vị lão khoa trong các bệnh viện, các trung tâm y tế hay bố trí đơn nguyên lão khoa để đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe cho NCT. Trên phạm vi cộng đồng, chúng ta nên khuyến khích, hỗ trợ để xây dựng các viện dưỡng lão hay nhà dưỡng lão, tạo điều kiện cho NCT có nơi chăm sóc sức khỏe nói chung, sức khỏe tâm thần nói riêng một cách chuyên nghiệp và hiệu quả hơn so với chăm sóc tại nhà. Bên cạnh đó, các gia đình có NCT có nơi gửi cha mẹ, ông bà mình để được chăm sóc sức khỏe toàn diện một cách tốt nhất, để họ yên tâm lao động sản xuất, góp phần phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, xã hội cũng huy động được những người đã qua đào tạo về y tế, những cán bộ chuyên môn còn sức khỏe sau khi nghỉ hưu để cống hiến và kêu gọi sự ủng hộ tài chính từ các mạnh thường quân.

BS NGUYỄN VINH QUANG