Tiểu thuyết Tấm ván phóng dao của Mạc Can đình đám một thời gian dài, nhận cả giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam, giải thưởng văn học 5 năm một lần của UBND TP Hồ Chí Minh đang được chuyển thể thành phim. Đọc văn của ông, không ai nghĩ đó là tự thuật của một cuộc đời chuyên diễn hề mua vui cho thiên hạ. Vào lúc gần cạn vốn thời gian làm người, ông “diễn vai” nhà văn và ảo thuật cùng những con chữ ẩn chứa nỗi buồn.
CẦM BÚT LÀ VUI NHƯNG SƠï
Người ta đã gọi Mạc Can là nhà văn. Có người gọi vui ông là nhà văn trẻ. Hơn ai hết, ông sợ danh xưng này lắm. Sợ người khác gọi mình là nhà văn bởi trong suy nghĩ của ông, nhà văn phải là bậc trí thức lỗi lạc. Ngẫm lại phận mình, mặt ông buồn, mắt ông buồn và cả dáng ngồi cũng buồn co ro trông bé nhỏ như những con chữ li ti trên sách. Mạc Can không phải là người nhiều chữ, thậm chí như ông tự nhận, viết còn sai chính tả, viết như nói. Ông bảo bây giờ ông vẫn tập viết văn, chứ người ta không thể thương Mạc Can hoài mà đọc mãi cái giọng văn nói ấy được. Đâu phải ông tự trào văn chương của mình, ông ý thức luyện nghề để mong sống lâu với nghiệp chữ đó thôi. Mạc Can nhìn nhận: “Cầm viết vui nhưng sợ, mỗi khi cầm viết tui lo vô cùng”. Trước khi viết, ông lo đi hỏi ý kiến các “chuyên gia” viết lách để nghe xem viết như vậy có “ngon ăn” không. Sau khi in, gặp ai, ông cũng hỏi: “Sao, cái tui mới làm đọc được không?”. Mạc Can đã viết theo cái cách... Mạc Can, viết tất tần tật những gì ông ghi nhớ được bằng mắt, bằng tai và bằng tưởng tượng.
Nhà văn Mạc Can - Ảnh: THANH KIỀU
Nếu là một công chức bình thường thì ở tuổi 65 - tính theo tuổi mụ (Mạc Can sinh năm 1945, còn ngày tháng thì ông không biết), ông đã hưu nhàn sau một đời lao lực. Khổ nỗi, ông lại là Mạc Can rút ruột đẻ ra những Tấm ván phóng dao, Người nói tiếng bồ câu... bằng vốn sống một đời trầm mặc. Riêng Tấm ván phóng dao đã mang về cho ông ba giải thưởng của cuộc thi tiểu thuyết Hội Nhà văn Việt Nam, giải Văn học TP Hồ Chí Minh và của Trung tâm Văn hóa doanh nhân.
Sau cú phóng lưỡi dao chữ nghĩa điệu nghệ vào tấm ván văn chương, nhiều người bảo ông ăn may. Xét ở góc cạnh nào đó, Mạc Can thật may mắn khi có số phận tác giả ly kỳ tạo nên sự hấp dẫn cho tác phẩm. Một nhà văn có nghề thâm niên hơn ông nhận định: “Bắt đầu từ Người nói tiếng bồ câu - tác phẩm thứ hai, Mạc Can đã ở lại...”. Và ông đã ở lại để tiếp tục hành trình chữ nghĩa bằng các truyện ngắn, truyện dài, truyện thiếu nhi, kịch bản phim... Mạc Can viết càng ngày càng hăng, đang hoàn thành bản thảo truyện dài Phóng viên mồ côi để in tiếp ở NXB Trẻ theo đơn đặt hàng. Cùng thời gian, ông lo hoàn thành tiểu thuyết Người ruồi và tập truyện Cuộc hành lễ buổi sáng cho Công ty sách Đông A của họa sĩ Trần Đại Thắng ở Hà Nội. Chưa kể kịch bản phim Ai khóc bên kia bức tường cho HTV... Viết nhiều là thế, song ông vẫn đóng phim truyền hình, điện ảnh đều đều.
TÌNH NGƯỜI TRONG VĂN GIỚI
Nhà văn Mạc Can kể ông bị nghễnh ngãng tai trái do ráy tai phát triển không bình thường. Cứ khoảng một tuần ông phải đi lấy ráy tai một lần mà lần nào cũng làm anh thợ hớt tóc ngạc nhiên. Khi lấy ráy tai xong, ông cảm tưởng như gió ùa vào lỗ tai hoặc như ai tháo đáy một hồ nước. Còn trước đó, trong lỗ tai trái nhà văn như có ai trú ngụ chuyện trò với ông. Đem chuyện lỗ tai của mình, ông kể với họa sĩ Trần Đại Thắng và được anh đặt hàng viết thành tiểu thuyết Người ruồi. Mạc Can đã hư cấu cái lỗ tai trái đầy ráy của mình thành nơi Người ruồi cư trú để thường xuyên bò ra sống mũi nhìn vào mắt ông hàn huyên tâm sự… Sáng tạo, đối với Mạc Can, đó là cuộc chuyện trò triền miên với chính mình.
Bước chân vào làng văn, ông ngơ ngác trước bao điều mới lạ nhưng cũng dần dần nhận biết mọi thứ, nhất là tình người trong văn giới. Nhà văn Mạc Can góp mặt với đời cũng nhờ nhiều người thương ông, giúp tác phẩm của ông hiện diện và giúp cả những vụn vặt đời thường. Hôm Mạc Can ra Hà Nội nhận giải thưởng của Trung tâm Văn hóa doanh nhân, nhà văn Lê Lựu đã mời ông về nhà mình. Trời Hà Nội khi ấy vào đông rất rét, ông nằm trên chiếc giường của Lê Lựu còn Lê Lựu thì nằm dưới sàn nhà. Nửa đêm, lạnh không ngủ được, bất giác Mạc Can phát hiện Lê Lựu đang rón rén đắp mền cho ông. “Ông là nhà văn lớn lại quan tâm từng chút đến “nhà văn trẻ” như tui. Thật hạnh phúc không còn gì để tả”. - Mạc Can cảm khái.
Nhắc đến những chuyện xúc động, ông lại đưa tay dụi mắt, có những chuyện ông vừa dụi mắt vừa cười ngất ngư. Mắt ông “nhà văn trẻ” này đang yếu dần nên ông đã phải đi khám nhiều lần. Trời hôm ấy vẫn không ngừng mưa. Ông “nhà văn trẻ” Mạc Can lúi húi xăn quần lên tận gối, trùm áo mưa cánh dơi kín người, khệ nệ rinh cái két sắt gắn vào ba-ga chiếc xe thồ hàng... rồi lẩn vào đám đông đang kẹt xe. Không ai kịp nhận ra ông là nhà văn Mạc Can giữa bộn bề phố chợ.
THANH KIỀU
