Tôi lớn lên ở làng quê, nơi có mai vàng những ngày tết đến xuân về, có cánh diều trên đồng lúa rợp vàng ngày nắng hạ và những hạt mưa đầu mùa đón thu sang.
Thu về cũng là lúc mấy nụ bông giề thức dậy sau thời kỳ dài ngủ đông. Mấy hôm trước, tôi bất giác phát hiện bụi bông giề bấy lâu của má tím rực giữa bao la cây cỏ. Má nói: “Thường bông giề nở, trời sẽ mưa nhiều như để báo hiệu mùa thu về”. Quả đúng như vậy. Chỉ vài hôm sau đó, cả xóm mừng vui đón cơn mưa đầu thu mát lành, đánh tan cái nắng hè oi ả.
Bông giề dễ trồng, chỉ cần trồng một lần, rồi cây tự phát tán. Những hạt mưa đầu thu làm mềm đất đánh thức những nhánh bông giề. Người dân quê tôi đón sắc tím của bông giề rộ nhất là từ khoảng giữa tháng bảy đến tháng tám âm lịch hằng năm. Người ta gọi đây là giai đoạn ăn hoa. Độ cuối tháng tám đến tháng mười âm lịch, bông giề bắt đầu cho những chồi lá non. Khác với đại đa số các loài thực vật, bông giề mang đến những bông hoa báo hiệu sự sinh sôi trước khi bắt đầu những chồi lá, khi lá xum xuê lại là lúc hoa tàn. Cho đến tận tháng mười hai âm lịch, bông giề dần trụi lá, lặng lẽ vùi mình trong lớp đất, bắt đầu tháng ngày ngủ đông, chỉ còn lại những củ bông giề bằng ngón tay nằm trên mặt đất, đợi mùa thu năm sau. Giai đoạn này, người ta có thể tách những củ bông giề, chế biến thành một loại bột uống giải nhiệt.
Ở quê tôi, bông giề thường được nấu chung với nhiều loại rau tập tàng khác. Phần vì dễ chế biến, phần vì giá trị dinh dưỡng được tạo ra từ sự hòa quyện của những loại rau mát lành. Lá bông giề còn có thể làm giảm đi mùi tanh của cá, do vậy mà những lá non của bông giề khi đem kho với mớ cá sông, cá mương cho một món ngon hết sẩy, ưng bụng những vị khách phương xa. Nếu mùa nước nổi miền Tây có cá linh và bông điên điển thì xứ hoa vàng cỏ xanh quê tôi có bông giề kho với cá sông.
Hồi tôi còn là sinh viên, mỗi lần từ quê trở lại thành phố đúng dịp bông giề nở, má thường hái những nhánh bông giề đã nở đều từng cánh hoa, còn ướt đẫm sương sớm rồi cẩn thận xếp thành từng lớp trong lá chuối. Bạn bè tôi thường thắc mắc tại sao có tên gọi bông giề? Sau bao lần tìm hiểu, tôi cũng tìm được lời giải thích thuyết phục. Nó có tên gọi là bông giề vì mọc thành giề theo bờ ruộng, nương rẫy. Nhưng vì đặc trưng trong cách phát âm của người dân quê tôi nên bông giề trở thành bông giờ.
Đợt này, được ở nhà đúng vào dịp bông giề nẻ đất mọc, tôi tận tay hái những nhánh bông còn tươi rói. Má kèm với các rau khác, nấu một nồi canh tập tàng thơm phức. Tôi và miếng cơm với đũa rau tập tàng thấm đượm trong vị nước mắm nhỏ giọt đậm đà của má. Nhiều rau trộn lẫn cùng hương vị khác nhau nhưng ngũ quan của tôi lại bị đánh thức bởi mùi vị đặc trưng, mạnh mẽ của những nhánh bông giề - loài hoa chỉ nở một lần mỗi năm, nhưng chứa đựng bao tinh túy của hồn quê xứ sở.
THÚY DIỄM
