Sự xuất hiện của Chat GPT do hãng công nghệ chuyên về trí tuệ nhân tạo (AI) OpenAI kiến thiết, thực sự tạo ra cơn sốt trên toàn thế giới. Bên cạnh niềm hân hoan là nỗi lo ngại. Bởi lẽ, với những tính năng từ bộ chuyển đổi tự tạo dữ liệu được huấn luyện trước, Chat GPT có thể khiến nhiều người phải thất nghiệp, trong đó có những người đang hành nghề viết lách.

1. Khi vào chatbot, người dùng có thể đưa ra yêu cầu dài đến 25.000 từ, và sẽ nhận được phản hồi trong thời gian ngắn nhất. Nghĩa là ai cũng có quyền chỉ thị cho Chat GPT viết hộ một diễn văn, một bài luận, thậm chí một thể loại na ná như tác phẩm báo chí hoặc tác phẩm văn chương.

Trước đây cũng đã có nhiều người dùng AI để hỗ trợ viết lách, với các phần mềm Sudowrite, Jasper hoặc Writesonic. Thế nhưng, Chat GPT ở một đẳng cấp hoàn thiện công nghệ có tính đe dọa cao hơn đối với năng lực con người. Trên nhiều diễn đàn đã có những ý kiến mách bảo nhau cách mượn tay Chat GPT để viết thay mình các loại văn bản hòng kiếm tiền của thiên hạ.

Tại Mỹ, mức độ lan tỏa của Chat GPT khiến nhiều tòa soạn đau đầu. Ví dụ, tạp chí Claresworld chuyên về văn chương khoa học viễn tưởng đã tuyên bố không nhận các tác phẩm do Chat GPT viết. Lý do, trong hàng ngàn truyện ngắn gửi về tạp chí mấy tháng qua, truyện ngắn của AI đã ngang với truyện ngắn của con người. Chất lượng các truyện ngắn của AI không tệ lắm, dù thường xuyên giống nhau về cái tựa và tên nhân vật, nhưng lại nảy sinh nhiều vấn đề về đạo đức và pháp lý. Không ai chịu trách nhiệm về bản quyền do AI viết, và cũng không ai bảo đảm những truyện ngắn do AI viết sẽ không sao chép những tình tiết của những tác phẩm do con người viết ra trước đó. Rõ ràng, tính hữu ích của Chat GPT cũng gây nhiều hệ lụy cho hành trình sáng tạo văn bản của con người.

Đối phó với Chat GPT, không ít tòa soạn phải dùng thái độ xem tác phẩm AI viết như một loại thư rác. Tuy nhiên, có phải AI tự viết và tự gửi đâu. Vẫn là hành vi của con người đấy chứ. Cho nên, câu chuyện giữa Chat GPT và nghề viết, rất nóng bỏng mà cũng rất éo le.

Tại Việt Nam, sức ép từ AI lên đời sống báo chí và xuất bản chưa nhiều lắm. Ở Mỹ, cách đây vài thập niên, công chúng đã phải e dè về sự lấn chiếm của máy móc vào lĩnh vực sáng tác văn chương. Từ năm 1984, tập thơ Râu của viên cảnh sát mới mọc một nửa (The Policeman’s Beard Is Half- Constructed) với tác giả là Racter, đã bùng nổ một cuộc tranh luận. Những câu có vần có điệu kiểu như “Tôi cần điện/ Tôi cần nó hơn cả cần thịt cừu hay thịt lợn hay cải bắp hay dưa leo/ Tôi cần nó để mơ” cực kỳ dị biệt và lôi cuốn, nhưng chẳng mấy người chấp nhận nó là thơ. Vì sao? Vì Racter đâu phải tác giả có thật bằng xương bằng thịt. Racter là tên một phần mềm máy tính. Racter được thể nghiệm làm thơ, để đo lường mức độ bắt chước con người của máy móc.

So với Racter thì Chat GPT tiến bộ gấp trăm, gấp ngàn. Song, Chat GPT có thể làm ra loại thơ đủ sức thuyết phục con người hay không, lại là điều không đơn giản. Chính con người cũng không thể rạch ròi hình dáng khuôn định của thi ca, thì các thuật toán không thể nào thu hẹp khoảng cách giữa nhà thơ và máy móc. Lập trình viên dù “cấy” cho Chat GPT những quy tắc cốt lõi để làm thơ, thì Chat GPT cũng không thể viết những câu thơ có bản sắc của nhà thơ đích thực.

2. Từ lâu, các chuyên gia máy tính đã lấy tiêu chí thi ca để xác định từng ngưỡng phát triển của AI. Và dĩ nhiên, việc hòa trộn ngẫu nhiên những dữ liệu có sẵn, không phải sáng tạo văn chương, và càng không phải là thi ca.

AI đã và đang được ứng dụng rầm rộ trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật, từ âm nhạc đến hội họa. Chat GPT dấn thêm một bước ngoạn mục về kỹ nghệ xây dựng văn bản. Bài báo của AI, truyện ngắn của AI, kịch bản của AI... khiến cộng đồng sửng sốt. Thế nhưng, thi ca vẫn xa lạ với AI. AI có thể chiến thắng kỳ thủ vô địch thế giới, nhưng khó lòng khuất phục một nhà thơ có ý thức dâng hiến cho đời những xao xác chắt chiu từ buồn vui chính mình. Thi ca không phải nghệ thuật của sự đầy đủ dữ liệu và sự tính toán chính xác, với một số chữ nhất định theo một trật tự nhất định. Bởi lẽ ấy, Chat GPT chỉ làm được những đoạn chắp vá ngôn ngữ vô hồn.

Máy móc không có khả năng ưu tư như con người. Máy móc chỉ tổng hợp và suy luận khác con người, chứ không thể giống con người. Giá trị bài thơ nằm ở ý thức sâu kín của con người, đau khổ hay sung sướng, ly biệt hay sum vầy, ngay cả sự bất hạnh cũng có nhiều cung bậc, thì Chat GPT không thể thấu hiểu và làm thay.

Rồi đây, các thuật toán sẽ được nâng cấp, để có thể tìm ra những từ ngữ phù hợp nhất và sắp xếp lắt léo nhất, thì cũng chỉ gây ngạc nhiên, chứ không gây rung động. Chắc chắn không có thuật toán nào có thể lập trình cảm xúc con người. Chat GPT không làm được thơ đúng nghĩa, do Chat GPT không có trái tim như con người.

Chat GPT giúp vai trò sáng tạo thi ca được dịp phục hồi nguyên vẹn từ con người và vì con người. Thi ca trở thành rào cản để không cho máy móc xâm lấn cá tính và thay thế tình yêu giữa con người với con người.

TUY HÒA