Thời trẻ, mẹ gánh gồng giỏi lắm. Cái thời xe cộ còn chưa phổ biến, mọi thứ cần vận chuyển từ đồng về nhà, từ nhà ra đồng, ra chợ đều dùng sức đôi vai. To nặng như cày, bừa dành phần ba vác. Nhỏ gọn hơn sẽ được chất vào gióng gánh kẽo kẹt trên vai mẹ.
Mùa gieo sạ, mẹ gánh cơm nước, lúa giống ra đồng cho ba. Mùa gặt gánh lúa bó về nhà. Buổi nông nhàn gánh lúa hột đi xay, gánh bắp, gánh khoai ra chợ. Đôi vai mẹ hay lắm, gánh gồng nhiều là vậy nhưng thịt trên vai vẫn mềm mại không chai. Chỉ mỗi lúc vào vụ, gánh nhiều, trật áo ra sẽ thấy vai mẹ đỏ ửng do cọ xát liên tục cùng đòn gánh. Ba trông xót ruột bảo để lấy rượu xoa bóp nhưng mẹ gạt: Không sao đâu, nghỉ gánh ít bữa lại bình thường ngay thôi mà…
Vậy nhưng, đáng nể nhất vẫn là cảnh mẹ gánh củi.
Thường củi đuốc là chuyện của đàn ông. Muốn có củi phải vô rừng đốn, bó rồi gánh bộ về nhà. Gánh củi không sử dụng đòn gánh to bản bình thường mà dùng kiểu đòn gánh “đặc chủng”: nhỏ bản nhưng rất dày, hai đầu chuốt nhọn để xóc thẳng vào bó củi (gọi là đòn xóc). Đòn xóc nhỏ bản lại dày cứng (để chịu lực khỏi gãy) độ nhún ít nên nghiến vào vai rất đau. Vậy nhưng phần việc dành cho đàn ông ấy những khi ba không có nhà, mẹ vẫn có thể cáng đáng tỉnh bơ: chặt, bó rồi phăm phăm gánh gánh củi to từ rừng ra tuốt bến sông khiến mấy chú bác đi chung ai cũng lắc đầu!
Nghe kể vào những năm chiến tranh, ba tham gia quân đội đi biền biệt, mình mẹ ở nhà. Giặc càn, mẹ phải đùm túm vật dụng, gạo lúa theo người làng chạy tản cư. Chạy bộ. Tất tật đồ đạc - thêm đứa con nhỏ là tôi - được mẹ chất hết vào quang gánh kẽo kẹt gánh đi. Đường tản cư không gần, phải chạy bộ vài chục cây số mới tới vùng yên. Vậy nhưng cứ mươi bữa nửa tháng mẹ phải gánh chạy, khi nghe giặc rút đi lại kẽo kẹt quay về, một năm không biết bao nhiêu bận. Sau này, kỳ tích “gánh con chạy tản cư” của mẹ đã in trong trí nhớ của nhiều người cùng thời. Gặp tôi, mấy thím mấy dì hay kể chuyện xưa - cảnh mẹ tôi trên đường tản cư mặt mày lầm lụi, lưng áo ướt đầm gánh đứa con thơ đang vô tư ngủ khoanh tròn trong chiếc thúng lót rơm chao ngả chao nghiêng theo nhịp bước! Trong lúc kể, nhiều người còn chắp hít: Bà Tư (tức mẹ) giỏi thiệt, gánh cả đồ đạc và cả mày, trong khi bọn tao đi không mà chạy theo chẳng kịp…
Còn nhớ sau này khi tôi lớn, mẹ đã già yếu nhưng thói quen gánh gồng vẫn không chịu bỏ. Có việc đi ra đồng, ra chợ, không có gì nhiều mang theo mẹ vẫn cứ thích tòn ten trên vai một đôi gióng gánh. Bảo để con chở, mẹ nhất quyết không ưng. Mẹ bảo: Đi không thấy nó cứ chống chếnh thế nào…
Y NGUYÊN
