Năm nào cũng vậy, tháng Chạp, tạnh mưa vài hôm, đất ráo, mẹ lại dắt anh em tôi đi đào khoai mài.
Vui lắm là cái vụ đào khoai tết. Hớn hở mang liềm, cuốc, thúng, rổ ra vườn; nơi có vồng khoai mài bự chảng mẹ trồng từ đầu năm. Trồng xong, mẹ còn cẩn thận chẻ tre cắm, buộc chái vững chãi cho dây có chỗ leo. Mới vài tháng trước, vồng khoai dây lá còn xanh ngăn ngắt, phủ trùm lên hai lớp chái đan hình chữ A, tốt đến mức muốn đè oặt chái, vậy mà ngoảnh đi ngoảnh lại, cái lạnh mùa đông đổ về không mấy chốc đã khiến những dây khoai xơ xác, lá lớp rụng lớp ngả vàng trông như sắp lụi. Ba ra thăm vườn, kêu: Khoai già, đào được! Mẹ cười: Chờ cho đất ráo đã. Đất ướt khó đào, lại dễ hư củ… Phải, với mẹ, vồng khoai mài tháng Chạp là của quý: Trồng vất vả, thời gian sinh trưởng ngót nghét cả năm chứ không ngắn như các giống khoai thông thường. Lại nữa, khoai mài trồng chủ yếu để dành giỗ tết nấu canh bày cỗ cúng, hỏi sao không quý?
Bắt đầu, mẹ dùng liềm cắt dây, nhổ sạch số cây cắm chái. Dây khoai lúc cắt, mẹ chừa phần gốc một đoạn dài để khi đào không mất dấu. Cái giống khoai mài lạ lắm: dây nào củ nấy; mỗi dây duy nhất một củ. Nhổ chái xong là đào. Đất ráo, bùng bục lở ra theo từng nhát cuốc hai bên vồng. Những con giun đất to cộ, óng ánh sắc đen theo đất bật lên, ngoe nguẩy cuống cuồng chạy trốn. Lúc trồng, trước khi lên vồng, mẹ đào hào sâu, lót xuống bao nhiêu là phân tro, rác rến, chả trách lũ giun sinh sôi con đàn cháu đống, béo nứt! Mẹ bảo: Đám giun này được việc lắm, nhờ chúng đất mới tơi xốp, giúp khoai mài to củ…
Cuốc hết lớp đất ngoài vồng, vẫn chưa thấy củ đâu nhưng mẹ không cho cuốc tiếp. Dùng cái bay nhỏ, mẹ theo dây cẩn thận moi xuống. Tôi hồi hộp nhìn theo tay mẹ. Kia rồi, đầu - rồi nguyên một phần củ khoai ló ra đen trũi, lởm chởm râu ria. Mấy anh em khoái chí chỉ trỏ, nhí nhố hò reo… Anh Ba nhanh nhảu chen vào giành mẹ túm lấy đầu củ khoai ra sức nhổ, lay. Ráng đỏ mặt tía tai mà củ vẫn trơ trơ. Mẹ cười: Chưa được đâu, ấy mới chỉ phần đầu, còn sâu lắm… Dứt lời, mẹ tiếp tục cuốc, moi theo củ. Dài thật, củ đâm thẳng xuống chứ không đi ngang. Tháo mồ hôi mới tới phần đuôi. Cẩn thận, hai tay mẹ ôm vòng phần giữa củ khoai nhẹ nhàng lay lay rồi nhổ bật!
Chao ôi là bự, củ khoai mài đầu tiên đào được. Nó nằm tràn luôn khỏi chiếc rổ đựng, núc ních như heo con đen trũi. Dây thứ hai, dây thứ ba…, giờ đã biết cách nên chúng tôi tranh nhau thay mẹ cuốc, moi. Từng củ, từng củ khoai nần nẫn vẹn nguyên tuần tự được bới lên, giũ sạch đất, chất đầy vun trong rổ! Xui xẻo, củ cuối cùng thằng Út làm không cẩn thận, moi chưa hết đất đã lanh chanh ôm nhổ bừa nên bị gãy ngang thân. Nhìn củ khoai bị thương ứa nhựa đùng đục trắng, mẹ dường như xót lắm. Mẹ bảo khoai mài củ phải lành nguyên mới để được lâu, bán cũng cao giá. Củ gãy rồi dùng nấu ăn thôi, không để dành được.
Mặt trời lặn cũng vừa xong việc, mẹ hớn hở quệt mồ hôi, lũ con khiêng hai rổ khoai mài đầy vun vô sân. Khoai mài tháng Chạp cao giá lắm, bán đi sẽ thêm không ít tiền sắm tết. Đương nhiên, mâm cỗ tết cũng không thể thiếu món canh khoai mài hầm thịt - món đặc sản mà riêng tôi rất khoái. Canh khoai mài ăn ngon lại lâu ớn. Múc từng muỗng canh khoai trắng đục đặc queo cho vào miệng để cảm nhận vị ngọt lừ của thịt, béo bùi thơm ngan ngát của khoai, nghe như nồng nàn hương đất, hương quê nhà tan chảy trong mỗi miếng canh. Ký ức dẫu lùi xa nhưng dư vị ký ức vẫn còn lưu luyến thật lâu. Nồng nàn…
Y NGUYÊN
