20 năm, 25 truyện ngắn với hơn 300 trang sách, Y Nguyên đã tái xuất văn đàn với độ dày ấn tượng về mọi phương diện: thời gian, dung lượng và quan trọng nhất là, độ chín của tác phẩm…

Tác giả Y Nguyên. Ảnh: CTV

Nói tái xuất văn đàn là ở phương diện ra sách, chứ còn những tác phẩm truyện ngắn của anh vẫn xuất hiện đều đặn trên các báo, tạp chí trong hơn mấy chục năm qua, và bạn đọc ít nhiều đều biết đến Y Nguyên với lối viết góc cạnh luôn tìm tòi, không tự bằng lòng với những gì đang có. Trong số bạn đọc này, có những nhà văn, nhà thơ dù nhiều hay ít tuổi, là đàn anh, đàn chị trong nghề - về vai vế và danh hiệu - vẫn luôn dành cho Y Nguyên một sự nể vì và tôn trọng, chứ không phải khen kiểu xoa đầu của người đi trước dành cho người (có vẻ như) đi sau! Với tôi, điều đó là xứng đáng, và tôi không ngạc nhiên, không lạ, khi mà những tác phẩm đầu tay của anh từ mấy chục năm trước - thuở không mấy người biết đến Y Nguyên là ai - đã đem lại cho tôi một sự nể vì không kém. Ở góc độ cá nhân, nghiễm nhiên tôi xem anh là nhà văn đích thực từ đó, cho dù anh có gặt hái gì về các giải thưởng văn chương danh giá hay không.

Với tập truyện ngắn Thiên đường không có tòa án do NXB Hội Nhà văn cấp phép ấn hành (tháng 6/2022), Y Nguyên đã có lời tự bạch trên mạng xã hội: “...Hai mươi năm, thời gian đủ dài cho những trải nghiệm, thăng trầm. Một phần ba kiếp người sống. Sắp hết một đời văn. Hai mươi năm lặng im, rút khỏi “văn trường” và bây giờ lại… in sách! Không mưu cầu tranh danh đoạt lợi (lợi danh gì nữa ở cái tuổi sắp “bệt đất” - chữ của nhà văn Nguyễn Văn Thọ); đơn giản bây giờ tôi tin mình hơn; tin những điều tôi viết cũng có chút giá trị gì đó đáng để đem in...”.

Cái nghiệp văn nó lạ, nhiều khi hăm hở lăn xả vào thì nó… chạy mất dép, đến khi đã ngấm mệt thì nó quay lại gọi mời, và khi ấy khó mà nguội lạnh bởi nghiệp chọn người, chạy đâu cho thoát. Y Nguyên là một trường hợp như vậy.

Bìa tập truyện ngắn Thiên đường không có tòa án của Y Nguyên. Ảnh: CTV

Tập sách gồm 25 truyện ngắn tập trung phản ánh những vấn đề phát sinh trong xã hội đương đại. Nền văn minh vật chất với những thành tựu lớn về mọi phương diện đã nâng cấp chất lượng sống, tạo nên bước nhảy diệu kỳ giúp con người thoát khỏi đói nghèo lạc hậu trong quá khứ; nhưng cũng chính nó đã biến tướng con người theo hướng máy móc hóa: Phụ thuộc quá nhiều vào máy móc, sống thực dụng, phủ định hoặc quên đi những giá trị nhân bản truyền thống. Tuy vậy, song song với hàm nghĩa cảnh báo, tập truyện vẫn là bài ca bất tuyệt tôn vinh những giá trị mang tính vĩnh cửu của loài người như tình nhân loại, tình thầy trò, tình bạn, tình yêu… Trên hết, đó là nỗ lực hướng thiện không ngừng nghỉ của mỗi cá nhân trên lộ trình đầy gian nan của kiếp nhân sinh như một minh chứng xác lập niềm tin vào thiện căn của con người…

Thế giới được phản ánh trong tập truyện này khá đa diện, không chỉ trong xã hội loài người mà còn đến loài vật (Con tắc kè xui xẻo, Tô tô, Nguyên soái, Dốc núi cao cao); không chỉ cõi dương mà cả đến cõi âm (Ma da, Đồng đô la âm phủ, Đường đến Roma); và thế giới ảo nhưng tác dụng thật của thời đại công nghệ 4.0 cũng không nằm ngoài trang viết của nhà văn (Chân dung). Chính sự đa dạng và dung hợp này đã làm cho tập truyện có được sức hút đa chiều từ nhiều góc độ khác nhau. Nếu ai thích lối viết nhẹ nhàng, kết thúc có hậu, đã có ngay truyện Đoạn kết của cổ tích: Một đứa trẻ với tâm hồn trong veo tin vào những câu chuyện thần tiên với cái nhìn thánh thiện: “Bụt có thể là một ông cụ nghèo, một bà lão hoạn nạn, hay một đứa bé lang thang. Bụt cũng có thể là con chó con mèo vô chủ, hay con cóc tía bị lũ trẻ hành hạ… Xem ra, không chỉ Bụt mới cứu giúp người. Bụt cũng cần được cứu giúp”. Cậu bé đã gặp phải một lão ăn mày muốn lợi dụng lòng tốt ấy lúc cậu trông nhà để vào xin hết món này đến món khác. Độc giả sẽ rất ấm ức nếu cậu bé bị lừa (lòng tốt trinh nguyên bị trả giá). Nhưng không, khi hỏi cậu mấy tuổi, không còn cha à, thì lão ăn mày mới giật mình: Lão bỏ làng và vợ con để tha phương cầu thực từ năm ấy năm ấy, nếu con lão lớn lên cũng bằng này bằng này, thế là lão bỏ lại tất cả những gì vừa xin được:

“…Nép mình sau hàng rào dâm bụt, lão ăn mày chỉ chờ có thế. Cậu bé vừa khuất bóng, lão liền đâm bổ vào sân. Lão hối hả cởi chiếc bị đầy gạo khỏi vai. Còn gì nữa nhỉ? Chợt nhớ ra, lão lần tay cạp quần, lôi luôn chiếc áo...

Đặt cẩn thận mọi thứ xuống thềm xong, lão rón rén quay lưng. Quên cả gậy, cả chiếc nón mê, lão - cứ đầu trần, tay không - khập khiễng đi như chạy ra ngõ.

…Lần này thì lão khóc thật. Khóc như chưa bao giờ được khóc!”.

Thật đúng là đoạn kết của cổ tích, đẹp và buồn như một bài thơ cổ điển!

Đề tài phổ biến của các nhà văn, nhà thơ là tình yêu. Với Y Nguyên cũng vậy, và đề tài tình yêu trong tập truyện ngắn này chiếm một tỉ lệ đáng kể. Những bạn đọc nào ưa thích thi vị hóa tình yêu, có thể đọc Gió bấc cuối năm, Bông hồng cho Thị Nở, Buổi chiều hạnh phúc, Không chỉ là nụ hôn. Tuy nhiên, cái thi vị hóa ấy không phải có sẵn, mà nó được lọc ra từ những đắng đót cuộc đời…

Trong tập sách, có những truyện đượm màu liêu trai như Ma da, Giấc mơ, Góc nhà…; cũng có truyện phảng phất Nguyễn Tuân như Tương tri. Mỗi truyện một vẻ, đều có sức hấp dẫn riêng. Riêng tôi rất thích những truyện mà ngòi bút tác giả thoạt thực thoạt ảo, thoạt đời thoạt mộng như: Chân dung, Đường đến Roma, Giấc mơ Trang Tử, Kể lại cổ tích…

Mỗi truyện ngắn trong tập sách của Y Nguyên đều để lại dư ba trong từng tác phẩm. Ở đó, cuộc đời mà không chỉ là cuộc đời. Văn chương mà không chỉ là văn chương. Khép sách lại, người đọc có thể lại mở ra cho mình những câu chuyện khác để tiếp tục suy tư và chiêm nghiệm.

HUỲNH VĂN QUỐC