Bạc Liêu là một tỉnh miền Tây Nam Bộ, thuộc đồng bằng sông Cửu Long. Bạc Liêu là nơi hội tụ của nhiều dòng văn hóa, đặc biệt là sự giao thoa giữa 3 dòng văn hóa của người Kinh, người Khơme và người Hoa đã tạo nên cho miền đất này một diện mạo văn hóa riêng.
Bạc Liêu là nơi sản sinh ra bài “Dạ cổ hoài lang” vào năm 1918 của cố nhạc sĩ Cao Văn Lầu. Bản “Dạ cổ hoài lang” không dừng lại ở nguyên dạng như các bản nhạc cổ khác mà dần dần biến đổi hình thức, phát triển thành vọng cổ làm thay đổi phần lớn bộ mặt cải lương Việt Nam. Bạc Liêu còn có cả một kho tàng ca dao, tục ngữ mang đậm dấu ấn miền sông nước đồng bằng sông Cửu Long.
Bên cạnh các tác phẩm văn xuôi, thơ trữ tình nói về tình yêu thì trong kho tàng văn học dân gian, ca dao tình yêu luôn chiếm một vị trí quan trọng. Tình yêu được thể hiện một cách ý nhị, tinh tế, sâu lắng với lời giao duyên tình yêu trong ca dao vùng đất xa xôi của miền Tây Nam Bộ. Vắt vai nào ai có biết/Hoa đã tàn nên tiếc cho qua/Bạc lộn thau như vàng lộn trấu/Bởi anh thương thầm không thấu dạ em. Hoặc là: Buồn tình cất giọng hát hò/Kiếm người cùng ngỏ chuyện trò giải khuây…
Ca dao là sản phẩm được sáng tạo bởi người dân lao động, gần gũi với sinh hoạt của con người như đi cấy, chèo thuyền, buôn bán trên sông… Những làn điệu hấp dẫn, có giá trị nghệ thuật đã được người dân Bạc Liêu sưu tập và trân trọng gìn giữ, truyền tụng qua nhiều thế hệ: Em bó mạ xuống đồng/Miệng ca, tay cấy mà lòng nhớ ai, hay: Em bước xuống ruộng sao sầu tấc dạ/Tay ôm bó mạ nước mắt hai hàng/Anh làm lỡ chuyến đò ngang/Cho sông cạn nước đôi đàng biệt ly.
Ca dao có nội dung kể chuyện quê hương, đất nước, con người vùng đất ở Bạc Liêu. Những ca dao này gắn liền với địa danh lịch sử, con người như: Lục tỉnh có hạt Ba Xuyên/Bạc Liêu chữ đặt, bình yên dân rày/Mậu Thìn vốn thiệt năm nay/Một ngàn hai tám, tiếng rày nổi vang/Phong Thạnh vốn thiệt tên làng/Giá Rai là quận, dân làng kêu chung/Anh em Mười Chức công khùng/Bị tranh điền thổ, rùng rùng thác oan.
Bạc Liêu - vùng đất của tình người chân chất, của những cánh đồng bạt ngàn, những vườn cây trái sum suê, một vùng quê lưu trữ những làn điệu dân ca giản dị, mộc mạc, âm hưởng của giọng hò mênh mông sông nước, lạc quan yêu đời: Bồng bềnh giữa chốn giang tân/Bên tình bên nghĩa biết phân bên nào/Em ơi, nhất lê, nhì lựu, tam đào/Bên tình bên nghĩa bên nào cũng thương…
Dân ca Bạc Liêu gắn bó lâu đời với đời sống văn hóa tinh thần của người dân lao động qua nhiều thế hệ. Dân ca phản ánh tình cảm tâm tư, nguyện vọng của người dân, với gia đình, quê hương, đất nước; là tiếng nói thốt lên tận đáy lòng, một mảnh tâm trạng của con người. Trong sáng tác dân gian, trước hết là sắc thái địa phương của ngôn ngữ sử dụng đã tạo thành nét riêng biệt đặc thù. Có thể nói, ca dao, dân ca Bạc Liêu đã đạt đỉnh cao nghệ thuật, vần điệu có thể giản dị như: Gió đưa trăng thì trăng đưa gió/Trăng lặn rồi gió biết đưa ai.
Con người Bạc Liêu hiếu khách, đôn hậu, tính tình cởi mở, nặng nghĩa nhiều tình. Tất cả tạo nên nét đẹp, nét văn hóa đặc trưng của con người Bạc Liêu. Nét đẹp đó được người dân vùng đất này đúc kết, thể hiện đậm nét qua ca dao, dân ca, tục ngữ mang hơi thở của cuộc sống, với những vần điệu ngọt ngào, sâu lắng. Dân ca Bạc Liêu đã thực sự trở thành nơi lưu giữ văn hóa dân gian với tính gắn kết cộng đồng rất cao. Qua ca dao tục ngữ ở vùng sông nước này, Bạc Liêu không chỉ có cảnh đẹp, những món ăn ngon đồng quê dân dã, cái nôi của đờn ca tài tử, mà còn có con người thủy chung, chân chất, biết trân trọng gìn giữ những đặc trưng văn hóa ca dao dân ca để Bạc Liêu vươn tới.
TRẦN LÊ KHA
