Những người Tày, Nùng di cư đến Sông Hinh lập nghiệp, mang theo hình ảnh bản làng, dư âm những điệu then ngọt ngào cùng tiếng tính tẩu thanh thoát. Và rồi CLB Hát Then ra đời trên vùng đất mới Sông Hinh, để những người con xa núi rừng Tây Bắc gửi vào tiếng đàn, lời hát bao niềm thương nỗi nhớ…
GÓP SỨC GIỮ ĐIỆU ĐÀN, CÂU HÁT
| Tính tẩu theo tiếng Thái có nghĩa là đàn bầu. Để phân biệt với đàn bầu của người miền xuôi, người ta gọi tính tẩu nôm na là đàn tính. Tính tẩu thuộc bộ dây, âm vực có thể lên tới 3 quãng tám, âm sắc êm dịu. Tính tẩu có loại 2 dây dùng để đệm hát và múa, loại 3 dây (tính then) dùng trong nghi lễ then, có loại 4, 5 dây… |
Khi tôi cùng ông Phan Thanh Quyền, Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật huyện Sông Hinh, đến thôn Tân Lập (xã Ea Ly), các thành viên CLB Hát Then của thôn đang tập luyện trên nhà sàn. Tiếng tính tẩu reo vui, tiếng bộ xóc nhịp nhàng hòa với lời then tràn đầy tình yêu cuộc sống. Ông Nguyễn Đình Sao, người có rất nhiều đóng góp vào sự hình thành, phát triển của CLB Hát Then, cho biết: “Thường thì CLB luyện tập vào tối thứ bảy, chủ nhật. Song trước những đợt giao lưu, chúng tôi luyện tập nhiều hơn”.
Di cư đến huyện Sông Hinh sinh sống đã hàng chục năm, những người Tày, Nùng không thôi nhớ núi rừng Tây Bắc cùng điệu đàn, câu hát của dân tộc mình. Và họ mong muốn gìn giữ nét đẹp văn hóa đó. Nhưng bằng cách nào, khi bản làng đã hun hút xa? Họ mày mò tìm hiểu, người biết hướng dẫn người chưa biết, người biết ít học hỏi ở người biết nhiều. Ông Nguyễn Đình Sao nói: “Tính tẩu ra đời từ khi nào thì không ai rõ. Truyền thuyết kể rằng ngày xưa có một chàng trai rất nghèo không lấy được vợ, muốn dùng tiếng đàn để vơi nỗi buồn. Chàng trai ấy lên trời, xin trời ban cho giống bầu gieo để lấy trái làm bầu đàn, xin giống dâu để trồng, lấy lá nuôi tằm, lấy sợi xe tơ làm dây đàn. Với người Tày, Nùng và cả người Thái ở Tây Bắc, tính tẩu là nhạc cụ vô cùng thân thuộc, không thể thiếu trong đời sống tinh thần”.
Ông Sao giảng giải: Tính tẩu gồm 3 bộ phận: bầu đàn, cần đàn và dây đàn. Bầu đàn được làm bằng trái bầu khô, phải chọn trái tròn đều, đầy đặn; mặt đàn được làm bằng gỗ cây ngô đồng. Cần đàn thì phải chọn loại cây rất nhẹ, thẳng, không cong vênh. Dây đàn ngày xưa là dây tơ tằm, bây giờ khó tìm tơ tằm nên người ta dùng dây cước. Để thoát âm, người thợ đàn khoan lỗ hình hoa thị ở đáy bầu đàn, có người khoan trên mặt bầu đàn, còn ông Sao khoan ở phần trên của bầu đàn.
Để mỗi thành viên CLB Hát Then đều có một cây tính tẩu, họ bàn nhau góp tiền, góp bầu đàn, góp cây…, còn ông Sao thì mày mò tìm hiểu cách chế tác tính tẩu. Làm cây đàn thứ nhất, thứ hai không thành công, đến cây thứ ba thì đạt. Đàn của các thành viên trong CLB Hát Then ở thôn Tân Lập đều do ông Sao làm nên.
NÂNG TẦM CLB HÁT THEN
Bao đời nay, tính tẩu đã trở thành “bạn tâm giao” của những làn điệu then. Đàn tính - hát then là nghệ thuật diễn xướng đặc sắc, một loại hình dân ca tín ngưỡng gắn với đời sống tâm linh của dân tộc Tày, Nùng. Người ta vừa hát then vừa chơi đàn tính. Lời hát, tiếng đàn, điệu dân vũ hòa quyện vào nhau cùng với những âm thanh nhịp nhàng của bộ xóc, đã tạo nên nét đẹp rất riêng trong đời sống văn hóa của các dân tộc Tày, Nùng.
Bà Hoàng Thị Thủy ở thôn Tân Lập, thành viên CLB Hát Then, thổ lộ: “Chơi đàn tính khó lắm chứ. Mình đâu có thời gian học tập trung như những người chuyên nghiệp, vừa làm việc vừa tranh thủ học nên cũng mất thời gian. Tôi học từ lúc thành lập CLB đến giờ, hát thì được rồi nhưng chơi đàn chỉ mới tạm được”.
Điều thú vị là trong số 17 thành viên CLB không chỉ có người Tày, Nùng mà còn có cả người Kinh. Đó là chị Nguyễn Thị Yến, quê ở Bắc Ninh. “Khi CLB được thành lập cách đây hơn một năm, tôi đến xem các chị học đàn. Tôi thích tiếng đàn mượt mà tình cảm, quyến rũ lòng người nên tham gia CLB”, chị Yến chia sẻ.
Dựa vào những làn điệu then cổ, ông Nguyễn Đình Sao sáng tác lời mới cho các thành viên CLB hát. Đó là những lời then bày tỏ tình yêu quê hương xứ sở, gửi gắm vào tiếng đàn câu hát nỗi nhớ bản làng xa xôi, giãi bày những buồn vui trong cuộc sống… Không chỉ đóng góp tích cực vào sự hình thành, phát triển của CLB Hát Then ở xã Ea Ly, ông Nguyễn Đình Sao còn gìn giữ điệu tính tẩu, câu hát then từ trong gia đình. Cháu ông - cô bé Trần Nguyễn Ngọc Mai - chưa đến tuổi vào lớp 1, chưa biết chữ nhưng đã biết hát then bằng hai thứ tiếng Tày, Kinh.
Theo ông Phan Thanh Quyền, Sông Hinh có 2 CLB Hát Then trực thuộc hội, một của thôn Tân Lập, một của Hội Người cao tuổi xã Ea Ly. Ngoài ra, ở thị trấn Hai Riêng và xã Sơn Giang cũng có những nhóm hát then rất hay. “Các CLB, nhóm hát then đã góp phần tạo nên sự đa dạng về sắc màu văn hóa ở huyện miền núi Sông Hinh”, ông Phan Thanh Quyền nhận xét.
YÊN LAN
