Trên mảnh đất Phú Yên có một danh tướng triều Nguyễn (Gia Long, Minh Mạng) được sử sách ghi danh đó là quan Tam phẩm Phó lãnh binh Dương Văn Khoa. Hiện nay, mộ và nhà thờ Dương Văn Khoa đã được UBND tỉnh công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Theo tài liệu của tộc họ Dương Việt Nam và các nghiên cứu, sưu tầm của học giả, đến nay, vẫn chưa ai biết chính xác năm sinh của Phó lãnh binh Dương Văn Khoa, nhưng căn cứ các sắc phong, sắc chỉ của triều Nguyễn thì cụ tham gia quân đội triều đình năm Bính Dần (1806) dưới thời Gia Long. Cuộc đời binh nghiệp của cụ gắn bó với vùng đất Nam Trung Bộ, đặc biệt là vùng đất nam Khánh Hòa và tỉnh Bình Thuận ngày nay.
Từ một võ quan ban đầu là Đội trưởng ba đội dinh Long Vũ (tòng Thất phẩm), vì có nhiều công lao với triều đình, nhất là việc trấn áp cướp biển Tàu Ô năm 1833 nên cụ được phong chức Phó quản cơ cơ Thuận Tráng (tòng Thứ phẩm). Năm 1835, cụ đã tiễu trừ và dẹp yên vụ nổi loạn của phiến quân Lê Văn Khôi, sau đó cùng các quan võ trong hạt kiên cường chống trả quân nổi loạn, bảo vệ tỉnh lỵ, được vua Minh Mạng gia phong phẩm hàm trật Tứ phẩm lên Tam phẩm, thực thụ Quản cơ, thăng thự Vệ úy sang Phó lãnh binh tỉnh Bình Thuận. Điều đó cho thấy cụ là một võ quan xuất sắc, góp phần vào sự ổn định chế độ triều Nguyễn dưới thời thịnh trị của vua Minh Mạng. Cụ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa mất vào ngày 24/2 năm Nhâm Tuất (1862) và được an táng tại quê nhà trên một gò cao giữa cánh đồng lúa thôn Đông Phước, xã Hòa An (huyện Phú Hòa) ngày nay. Nhân dân địa phương bao đời vẫn gọi là gò ông Tướng Trấn. Hiện nay, tại nhà thờ cụ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa tại thôn Lộc Đông, xã Hòa Thành (huyện Đông Hòa) còn lưu giữ 14 sắc phong, sắc chỉ, công lệnh… nêu bật công lao to lớn của cụ đối với đất nước thời kỳ cuối thế kỷ XIX.
Theo ông Huỳnh Ngọc Sương, Phó chủ tịch UBND huyện Đông Hòa, Di tích Mộ và nhà thờ cụ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa có nhiều giá trị về lịch sử và văn hóa. Các văn bản Hán - Nôm còn lưu giữ tại nhà thờ cụ Dương Văn Khoa là bằng chứng ghi nhận công lao to lớn của một danh tướng sinh ra trên vùng đất Phú Yên được sử sách ghi danh. Đây cũng là nguồn sử liệu quý có ý nghĩa trong việc nghiên cứu các sự kiện lịch sử dưới triều Gia Long, Minh Mạng. Có thể nói, hệ thống các sắc phong, sắc chỉ, văn bằng cùng công trình mộ, nhà thờ cụ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa là những di sản văn hóa - lịch sử có giá trị.
Vì những giá trị lịch sử - văn hóa to lớn đó mà ngày 31/12/2014, UBND tỉnh đã ra quyết định công nhận mộ và nhà thờ Phó lãnh binh Dương Văn Khoa là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Tại buổi lễ đón bằng công nhận Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh Mộ và nhà thờ Dương Văn Khoa, ông Dương Đình Mạnh ở thôn Lộc Đông, bày tỏ: “Tôi rất tự hào là con cháu tộc họ Dương. Tổ tiên là vị tướng tài ba Dương Văn Khoa. Hàng năm, nhân ngày giỗ cụ, con cháu tộc họ Dương đều tụ hội về nhà thờ để bày tỏ lòng biết ơn đối với công đức của tổ tiên”.
Còn theo ông Dương Công Diệp, Chủ tịch Hội đồng Tộc họ Dương tỉnh Phú Yên, con cháu tộc họ Dương sẽ tiếp tục chung tay góp sức, đoàn kết hướng lòng biết ơn công đức tổ tiên bằng việc đẩy mạnh các hoạt động giáo dục truyền thống, khuyến học khuyến tài nêu cao gương sáng con em tộc họ Dương đối với cộng đồng, xã hội. Con cháu họ Dương luôn hướng về cội nguồn, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, làm tốt công tác bảo quản, quản lý, phát huy giá trị của Di tích lịch sử - văn hóa Mộ và nhà thờ Dương Văn Khoa, góp phần tô thắm trang sử truyền thống văn hóa, cách mạng xã Hòa Thành.
TUYẾT TRẦN
