Phú Yên Online - Độc đáo trống sấm và trống chiến

Thứ Sáu, 31/01/2025 10:15 SA

Khởi tố đối tượng dùng mạng xã hội uy hiếp con nợ Tuyên án sơ thẩm vụ sai phạm quản lý đất đai ở Đông Hòa Khởi tố Chủ tịch UBND xã thông đồng kế toán “rút ruột” ngân sách

Độc đáo trống sấm và trống chiến

Thứ Ba, 05/05/2015 14:00 CH

Tiết mục song tấu “Nhịp phách tương giao” do 2 nghệ sĩ Đào Trung Nghĩa và Đinh Văn Công biểu diễn - Ảnh: TL

Nghệ thuật sân khấu tuồng Việt Nam là một bộ môn nghệ thuật mang đậm chất bi hùng, bạo liệt với những tình huống mâu thuẫn xung đột căng thẳng. Chính vì thế, âm nhạc của sân khấu tuồng cũng mạnh mẽ và hùng tráng, trong đó có các nhạc cụ gõ giữ vai trò chủ yếu. Nổi bật hơn hết trong dàn gõ là trống sấm và trống chiến.

Sức hấp dẫn của hai loại trống này đã được dân gian ca ngợi:

“Nghe tiếng trống chiến

Không khiến cũng đi

Nghe tiếng trống chầu

Đâm đầu mà chạy”

Trống chầu ở đây chính là trống sấm - loại trống to nhất trong dàn nhạc nói chung và dàn nhạc tuồng nói riêng.

Gọi là trống sấm vì tiếng của nó vang to như sấm, âm thanh vang rền, hùng tráng. Trống sấm thường được dùng mở đầu các bài nhạc lễ, mở đầu các hội hè và mở đầu các vở diễn tuồng. Tùy theo tình tiết của vở tuồng, trống sấm còn có khả năng diễn tả mưa gió, lửa cháy, sấm sét, thúc trống lệnh trong chiến đấu, mở đầu và kết thúc lớp hội triều... Có thể nói, trong dàn nhạc không thể thiếu vắng âm thanh của trống sấm. Tuy không quán xuyến như trống chiến nhưng những âm thanh của trống sấm làm sinh động và tạo khí thế sôi nổi, hùng tráng cho vởtuồng.

Trống sấm còn được gọi là trống cái, có thể hiểu là trống mẹ, trống lớn nhất... Tuy nhiên, khi ngoài dàn nhạc, khán giả dùng trống sấm để gõ khen thưởng, chê diễn viên thì lúc đó người ta gọi là trống chầu. Người đánh trống chầu thường là người có chức phận và kiến văn thưởng thức nghệ thuật nổi trội trong khán giả, thông qua tiếng trống chầu để bình phẩm nghệ thuật biểu diễn của nghệ sĩ. Phép đánh trống chầu có thể điểm qua như sau: Đánh một tiếng “tùng” là chấm câu, chấm động tác cho diễn viên. Đánh hai tiếng là khen, đánh ba tiếng là dồn hồi ngắn, là tán thưởng nhiệt liệt. Đánh tiếng “cắc” là chê diễn viên hát dở.

Trong một đêm diễn, tùy theo địa điểm sân khấu, lượng khán giả, ban tổ chức bố trí từ một đến ba trống chầu đánh hòa hợp với diễn xuất của diễn viên và tạo nên không khí rất sôi động cho đêm diễn. Ở Bình Định còn có câu: “Hát bội Nhưng Sung/ Đánh chầu Bá Ý” để ngợi ca những tâm hồn tri âm tri kỷ của nghệ thuật tuồng thời kỳ trước giải phóng miền Nam.

Nếu như trống sấm to lớn với đường kính ít nhất 70cm, cao cũng khoảng đó thì trống chiến - được mệnh danh là “phó sư” của dàn nhạc tuồng - lại có cấu tạo nhỏ hơn, đường kính khoảng 20 đến 25cm, dăm bằng gỗ mít, bịt da trâu, dùi trống bằng gỗ xay tạo nên âm thanh rất phong phú và đa dạng. Theo các nhạc sư âm nhạc cổ điển Việt Nam, trống chiến có bốn âm chính: tùng (gõ vào mặt trống), tang (gõ vào giữa cạnh mặt trống), rụp (gõ 2 dùi ấn giữa mặt trống), cắc (gõ vào dăm trống). Những âm đó có thể được biến hóa thành nhiều âm khác nhau.

Trống chiến với nhiều âm hình tiết tấu có thể diễn tả mọi tình cảm bi, hùng, hài, nộ và có khả năng diễn tả thời gian (trống khắc canh, trống thu âm), đồng thời diễn tả không gian, tiếng sóng, tiếng gió, ngựa phi, lửa cháy, trận chiến ác liệt và tiếng vó ngựa đi lúc bình thường. Chỗ dừng của trống chiến trong nghệ thuật tuồng là bất tận. Từng lời nói, lời hát, điệu bộ, bước đi của diễn viên đều có sự tham gia hỗ trợ diễn xuất của trống chiến. Bởi vậy, trống chiến không chỉ giữ vai trò tiết tấu trong dàn nhạc mà còn dẫn dắt dàn nhạc và là cầu nối giữa diễn viên và dàn nhạc. Thông thường, người đánh trống chiến là người rất giỏi nghề và được đồng nghiệp tôn trọng.

Tin rằng mọi điều hay, nét đẹp của bộ gõ trong nghệ thuật tuồng sẽ thanh xuân mãi mãi với sân khấu truyền thống.

Nghệ thuật tuồng được Đảng và Nhà nước rất quan tâm nên có chiều hướng phát triển mạnh. Bên cạnh việc gìn giữ vốn quý truyền thống, một số nhạc sĩ đã sáng tạo, làm mới tiếng trống tuồng. Nhạc sĩ, nghệ sĩ ưu tú Nguyễn Gia Thiện ở Bình Định đã sáng tác một số tác phẩm mới cho trống chiến và trống sấm, như Hào khí Tây Sơn - giải xuất sắc của Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Đất võ quê tôi - huy chương vàng Liên hoan Độc tấu và hòa tấu nhạc cụ dân tộc toàn quốc năm 2012, Vượt qua giông bão - giải A của Hội Nhạc sĩ Việt Nam năm 2013, Nhịp phách tương giao - huy chương vàng Liên hoan Độc tấu và hòa tấu nhạc cụ dân tộc toàn quốc năm 2014.

GIA NGUYỄN