Sinh ra và lớn lên ở vùng đất đầy nắng gió ở miền biển, anh Nguyễn Đình Thoảng (nghệ danh Bình Thảng) ở khu phố Phú Thọ 3 (thị trấn Hòa Hiệp Trung, huyện Đông Hòa), đã có hàng chục giải thưởng của Trung ương và địa phương về thành tích sáng tác, biểu diễn và truyền nghề góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy bộ môn nghệ thuật vừa được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Anh cũng vừa được tỉnh xét, đề nghị Nhà nước công nhận nghệ nhân ưu tú.
VỀ LÀNG CÁT NGHE HÁT BÀI CHÒI
Khu phố Phú Thọ 3 bây giờ, trước 1975 có tên gọi khác là Lò 3, là một động cát mênh mang quanh năm nắng gió. Gọi là “lò”, vì trước đây, khi dân làng biển đánh bắt trúng đậm những mẻ cá, thường dựng trại, mỗi trại có 3 lò hấp, kho để bảo quản cá đưa về các vùng thôn dã đổi lấy lúa gạo, sắn, bắp… Địa danh thân thuộc Lò 1, 2, 3 được sinh ra từ đấy. Cũng tại đây, một thời Mỹ ngụy đã thiết lập hai đường băng cứu nạn cho những máy bay cất cánh từ sân bay Đông Tác để đánh bom, khi bị trúng đạn của bộ đội ta về đây hạ cánh, lánh nạn. Vì vậy, người dân nơi đây không chỉ trần trụi với gió cát mà còn phải đương đầu với bom gầm đạn réo. Họ kiên cường bám trụ, ngoài nghĩa cử gắn bó quê hương, mảnh đất nghèo dãi dầu gió cát này còn nặng tình với việc đùm bọc, chở che cho bộ đội, cất giấu vũ khí từ những chuyến tàu Không số cập bến Vũng Rô.
Gần 40 năm sau khi cuộc chiến đi qua, điều kỳ lạ không ai lý giải, tại sao ở vùng đất khắc nghiệt này lại tồn tại nghệ thuật bài chòi; người dân làng cát, ai cũng thích nghe, xem và hát bài chòi, nhưng không ai biết bài chòi “nhiễm” vào xứ này từ bao giờ? Họ chỉ biết rằng, cách nay mấy đời, từ ông, cha, mình và con cháu vùng đất Hòa Hiệp, ai ai cũng coi hát bài chòi là món ăn tinh thần đã ngấm trong máu thịt. Các ông Nguyễn Nghi, Hữu Sang ở tuổi 60, là những người biết hát bài chòi, hàng xóm của anh Thoảng cho biết: “Tôi được tiếp xúc và đam mê bài chòi từ nhỏ qua các gánh hát “bầu Nừng”. Gọi như vậy bởi thời đó, họ là những gánh hát dạo với một tốp diễn viên, nhạc công từ 5 đến 7 người, di chuyển phục trang nhạc cụ, trống kèn từ làng này sang làng khác, từ nhà nọ tới nhà kia bằng mang vác. Nơi biểu diễn của họ chỉ là đôi chiếu trải trước sân đình, sân nhà; ánh sáng là ngọn đèn biển măng-xông. Hát mộc nhưng người xem cứ như bị mê mẩn, hút hồn bởi những ca từ mộc mạc, thiết tha của bài chòi. Chúng tôi biết hát bài chòi, thành thạo bắt phách, giữ nhịp là nhờ ông Ba Cát, cha anh Thoảng tập tành chỉ bảo. Ông Đỗ Xuân Nam nói thêm: Tôi còn nhớ những lần gò giọng để tập hát những làn điệu xuân nữ, xàng xê, cổ bản…, ông Ba Cát thường nói vui: Năng khiếu là vốn trời cho/ Nhỏ mà không học lớn mò sao ra nghe các con! Nhờ có người “cầm càng” mà hát bài chòi cứ lan tỏa, dân Phú Thọ từ thưởng thức chuyển sang biết hát, biết biểu diễn bài chòi để phục vụ cho chính mình và cứ thế duy trì cho đến ngày nay. Người dân Lò 3 ngày nào, luôn tự hào là cái nôi đào luyện nên một nghệ nhân Bình Thảng - hội viên Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, người vừa được Hội đồng cấp tỉnh xét, đề nghị Nhà nước công nhận nghệ nhân ưu tú đợt đầu ở Phú Yên.
NGHỆ NHÂN LÀNG CÁT
Giới nghệ sĩ và những người yêu thích nghệ thuật sân khấu Phú Yên đều thân quen với anh Thoảng. Anh nổi trội, xông xáo với biệt tài vừa sáng tác, đạo diễn, dàn dựng, vừa là diễn viên biểu diễn. Tên tuổi của anh được khẳng định tại các kỳ liên hoan, hội diễn bằng các thể loại dân ca Khu 5 nhưng đặc sắc nhất vẫn là “món” bài chòi. Anh Thoảng tâm sự: “Tôi có được may mắn là sống trên vùng đất làng cát chỉ có nắng và gió nhưng được cái ai cũng say sưa với làn điệu bài chòi, nó được ví như cơm ăn, nước uống hàng ngày vậy. Chính nơi đây đã sinh trưởng, nuôi dưỡng các thế hệ đàn anh, nối tiếp việc truyền dạy dân ca như: Nghệ nhân Nguyễn Thành Nhân, Bùi Thành, Đỗ Xuân Nam… và chính họ là những người hướng cho tôi vào nghiệp đàn ca, sáo thổi từ khi mới biết đọc, biết viết”.
Rồi cơ may tới, năm 1985, anh được Phòng VH-TT huyện Tuy Hòa (cũ) chọn tham gia lớp học dân ca tại Trường Văn hóa - Nghệ thuật Phú Khánh. Với năng khiếu bẩm sinh, chút “vốn liếng” học được từ các thầy cô là những diễn viên chuyên nghiệp cộng với niềm đam mê; về địa phương, anh bắt đầu mày mò sáng tác, dàn dựng, biểu diễn; tham gia gầy dựng phong trào văn nghệ tại địa phương bằng cách tập hát, tập diễn cho bạn bè trang lứa; tổ chức các cuộc đàn hát, trích đoạn một số vở cổ tích như: Thoại Khanh - Châu Tuấn, Lâm Sanh - Xuân Nương và hát các làn điệu hò quảng, cổ bản khác… để phục vụ dân làng sau những ngày sóng lặng, biển yên được mùa tôm cá.
Song, một khởi đầu suôn sẻ đã đưa anh theo nghiệp ca hát. Đó là vào năm 1987, anh đã dàn dựng cho Công ty Thủy sản huyện Tuy Hòa tham gia Hội diễn Nghệ thuật quần chúng của ngành đạt giải nhất tiểu phẩm Hai mái tóc một tấm lòng. Đó là bước đệm cho sau này, mỗi lần các tác phẩm do anh sáng tác, dàn dựng, biểu diễn tham gia các hội thi, hội diễn của tỉnh và Trung ương đều đạt thứ hạng cao đã chắp cánh cho khả năng của mình tự tin, vươn xa với loại hình dân ca. Để ươm mầm những hạt nhân hát dân ca nói chung và nghệ thuật bài chòi, 10 năm qua, anh đã tổ chức dạy nhiều lứa học trò tại nhà và là người đầu tiên có sáng kiến đưa dân ca vào dự án “Sân khấu học đường” tại một số trường THPT và THCS của huyện Đông Hòa. Anh còn là người chủ xướng ở Câu lạc bộ Đàn hát dân ca huyện Đông Hòa với 20 thành viên, một cộng tác viên đắc lực của Phòng VH-TT huyện trong các chương trình tuyên truyền các đường lối, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước ở địa phương bằng hình thức sân khấu hóa. Chừng ấy công sức, đóng góp của anh đã được đền đáp, tại Hội diễn toàn quốc ngành Công an, anh đạt giải nghệ nhân xuất sắc nhất và năm 2014 được Hội Nghệ sĩ sân khấu kết nạp làm hội viên.
MẠNH MINH TÂM
