Theo AP/Kyodo, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte ngày 29/12 cho biết ông sẽ kiên quyết đòi hỏi (việc thực hiện) phán quyết của Tòa Trọng tài hồi tháng 7 vốn bác bỏ các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với phần lớn biển Đông nếu Bắc Kinh bắt đầu khai thác dầu khí ở khu vực tranh chấp này.
Tuyên bố này cho thấy sự khác biệt so với tuyên bố trước đó của ông Duterte rằng ông sẽ "gạt sang một bên" phán quyết này vì ông không muốn áp đặt đối với Bắc Kinh. Trả lời kênh truyền hình CNN phát bằng tiếng Philippines cho câu hỏi khi nào ông sẽ đưa ra phán quyết của Tòa trọng tài với Trung Quốc, ông Duterte đáp: "Có, khi tài nguyên khoáng sản bị bòn rút”. Ngoài ra, Tổng thống Philippines cũng chỉ trích Mỹ khi cho rằng Washington đã không hành động gì khi Bắc Kinh bắt đầu xây dựng đảo nhân tạo ở vùng biển tranh chấp.
Cùng ngày 29/12, tờ The Diplomat của Anh có bài viết cho rằng vụ hải quân Trung Quốc thu giữ thiết bị lặn không người lái (UUV) của hải quân Mỹ ở biển Đông vừa qua là sự việc chưa từng có tiền lệ và điều này báo hiệu cho những vụ việc tương tự trong tương lai, bởi cả Washington lẫn Bắc Kinh đang sử dụng ngày càng nhiều các hệ thống không người lái trên vùng biển này. Theo Đài RFI, với hành động bị xem là vi phạm Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS), Bắc Kinh muốn áp đặt những giới hạn lên các hoạt động giám sát của Mỹ ở biển Đông.
Vụ việc trên xảy ra vào lúc cả quân đội Mỹ lẫn Trung Quốc đang sử dụng ngày càng nhiều hệ thống không người lái ở biển Đông cũng như trên biển Hoa Đông. Theo The Diplomat, quân đội Mỹ vẫn thường sử dụng UUV để thu thập các dữ liệu về đại dương. Trong bối cảnh căng thẳng biển Đông gia tăng, Mỹ tiến hành ngày càng nhiều các chuyến bay do thám bằng máy bay không người lái (UAV) trên vùng biển này.
Trong khi đó, quân đội Trung Quốc cũng đã mở rộng việc sử dụng các hệ thống không người lái, không chỉ nhằm do thám mà còn để thiết lập sự hiện diện thường trực ở các vùng biển đang tranh chấp. Ngoài UAV, quân đội Trung Quốc còn triển khai một số UUV và đang nỗ lực phát triển tàu mặt nước không người lái (USV). Cũng theo nguồn tin trên, gần đây Trung Quốc đã có nhiều bước tiến đáng kể trong việc phát triển các loại UAV tối tân hơn, kể cả với khả năng tàng hình.
Trong diễn biến khác, ngày 29/12, trả lời phỏng vấn hãng Sputnik, chuyên gia thuộc Viện Nghiên cứu chiến lược có trụ sở tại Moscow (Nga), ông Anton Tsvetov nhận định rằng mặc dù năm qua không chứng kiến sự leo thang toàn diện trong tranh chấp lãnh thổ ở biển Đông, tuy nhiên tình hình căng thẳng vẫn chưa được giải quyết. Ông Tsvetov gợi nhắc những triển vọng mơ hồ về tình hình biển Đông năm 2016 liên quan tới phán quyết của Tòa Trọng tài ở La Hay (Hà Lan) trong vụ Philippines phản đối tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc đối với hầu hết vùng biển chiến lược này.
Phía Trung Quốc cũng đổ thêm dầu vào lửa bằng việc chỉ trích phán quyết cũng như tính hợp pháp của tòa trên, dẫn tới những phản ứng có phần yếu ớt sau đó. Theo chuyên gia Tsvetov, hiện Manila "đang tiếp tục xích lại gần Trung Quốc”. Trong khi đó, "lập trường của ASEAN về vấn đề biển Đông đã lắng dịu đáng kể, chủ yếu do nhiều nước ASEAN còn tập trung giải quyết vấn đề nội bộ”.
Tuy nhiên, ông Tsvetov nhận định không có thêm sự đối đầu ở biển Đông trong năm 2016 không có nghĩa là tình hình tại đây đang cải thiện, viện dẫn các nỗ lực của Trung Quốc nhằm tiếp tục củng cố ảnh hưởng của mình trên những hòn đảo mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền. Bên cạnh đó, ông không loại trừ khả năng Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump có thể áp dụng chính sách cứng rắn với Trung Quốc trong vấn đề biển Đông, tìm cách bù đắp lại cho "sự rút lui" của Mỹ khỏi châu Á như những gì giới chỉ trích ông Barack Obama từng đề cập.
Ông cho hay "theo những quan điểm cho rằng Trung Quốc đã giành chiến thắng trong năm 2016, thì sự cương quyết của ông Trump trong thời gian tới có thể coi là tình trạng leo thang mới trên biển Đông" vào năm 2017.
H.T (tổng hợp từ Vietnam+)
