Vùng miền núi, nhiều năm liền số lượng HTX ít, chất lượng hoạt động hạn chế. Những tưởng với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, để hoàn thành tiêu chí 13 về tổ chức sản xuất hiệu quả, các HTX sẽ được hỗ trợ hoạt động nhưng thực tế không như mong muốn.

Giảm cả chất lẫn lượng

Huyện Sơn Hòa có 8 HTX thì 6 HTX đã ngừng hoạt động. Trong 2 HTX còn lại chỉ 1 HTX hoạt động hiệu quả, còn 1 HTX mới ra đời đã có thiếu sót. Theo ông Phạm Đình Phụng, Phó Chủ tịch UBND huyện Sơn Hòa, trước đây, toàn huyện có 3 HTX nông nghiệp, 4 HTX thương mại và 1 HTX giao thông vận tải. Hiện chỉ còn HTX Dịch vụ tổng hợp Ngân Điền và HTX Thu mua và chế biến gỗ Hòn Lúp hoạt động. Trong đó, HTX Hòn Lúp đăng ký hoạt động theo Luật HTX 2012 nhưng tỉ lệ góp vốn chưa đúng với quy định của luật. Trong số những HTX đã ngừng hoạt động có HTX chỉ mới ra đời được 2-3 năm (HTX Nông nghiệp Nam Thủy Hội). Còn HTX Dịch vụ nông nghiệp thị trấn Củng Sơn dù có bề dày hoạt động hơn 35 năm, từng là đơn vị kinh tế tập thể duy nhất tồn tại được ở huyện Sơn Hòa nhưng đến nay cũng buộc phải giải thể.

Ở huyện Sông Hinh, tình hình hoạt động của các HTX cũng rất khó khăn. Theo UBND địa phương này, trong số 3/6 HTX chuyển đổi hoạt động theo Luật HTX 2012 thì có 2 HTX đứng trước nguy cơ giải thể. Cụ thể, HTX Kinh doanh và đầu tư phát triển nông lâm nghiệp Tân Lập đăng ký lại hoạt động vào tháng 12/2015 nhưng đến nay vẫn chưa đi vào hoạt động. Giám đốc HTX đã đi làm ăn xa, Hội đồng quản trị tự thu hồi vốn kinh doanh và tan rã. Còn HTX Sản xuất kinh doanh tổng hợp Sáu Sỹ đăng ký tháng 10/2015, hoạt động trồng cây dược liệu nhưng gặp thời tiết xấu nên không hiệu quả. Hiện các thành viên đã xin ra khỏi HTX, giám đốc HTX đang làm thủ tục giải thể.

Không riêng 3 huyện miền núi, các xã miền núi có HTX hoạt động cũng gặp tình trạng tương tự. Huyện Tây Hòa có 3 HTX khu vực miền núi là các HTX nông nghiệp kinh doanh dịch vụ Sơn Thành Đông, Sơn Thành Tây và Hòa Mỹ Tây. Ngoài HTX Hòa Mỹ Tây, 2 HTX còn lại vốn điều lệ thấp do không thu hút được nhiều thành viên góp vốn. Ông Nguyễn Thành Duy, Giám đốc HTX Nông nghiệp kinh doanh dịch vụ Sơn Thành Đông, cho biết: Thành viên cũ của HTX có hơn 1.000 người nhưng thành viên góp vốn chỉ 10 người với số tiền 3 triệu đồng. Hiện HTX còn hơn 250 triệu đồng tiền vốn nhưng nguồn này quá ít để duy trì hoạt động và mở thêm dịch vụ kinh doanh.

Còn theo HTX Sơn Thành Tây, HTX không có trụ sở làm việc, được UBND xã tạo điều kiện cho thuê đất làm trụ sở nhưng đơn vị không có tiền thuê. Hiện HTX chỉ còn vốn kinh doanh hơn 100 triệu đồng tích lũy được từ nhiều năm và vốn góp mới của 9 thành viên hơn 11 triệu đồng. HTX cũng không hoạt động gì trong hơn 2 năm nay. 

Mặc dù được giao quản lý các công trình thủy lợi nhưng các HTX nông nghiệp ở huyện Sơn Hòa không đủ năng lực vận hành - Ảnh: MINH DUYÊN

Cơ hội không nhiều

Tiêu chí 13 về tổ chức sản xuất hiệu quả của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tưởng chừng có thể giúp các HTX cải thiện tình hình hoạt động nhưng vì chính quyền địa phương quan niệm mô hình sản xuất hiệu quả không nhất thiết phải là HTX nên các HTX đã khó càng thêm khó. Hiện mặc dù các HTX hoạt động không hiệu quả nhưng số xã đạt tiêu chí 13 vẫn cao, chiếm gần 86%. Theo Ban Chỉ đạo Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tỉnh, vùng miền núi có 42 xã thì 36 xã đã đạt tiêu chí 13.

Lý giải rõ hơn về vấn đề này, ông Phạm Đình Phụng cho biết: Theo hướng dẫn của UBND tỉnh về thực hiện tiêu chí 13, hộ dân liên kết được với các doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm nông sản đạt 70% thì xã sẽ hoàn thành tiêu chí này. Nhiều xã ở huyện Sơn Hòa là vùng nguyên liệu mía của Nhà máy đường KCP Sơn Hòa. Nhiều năm nay, trên 70% hộ dân trong xã hợp đồng với nhà máy tiêu thụ mía nên huyện không gặp khó với tiêu chí này. Huyện Sơn Hòa hiện có 10/13 xã đạt tiêu chí 13, hầu hết nhờ mô hình doanh nghiệp liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản với hộ dân. HTX đáp ứng tiêu chí này chỉ có HTX Dịch vụ tổng hợp Ngân Điền của xã điểm nông thôn mới Sơn Hà. Các HTX khác, mặc dù địa phương đã quan tâm nhưng hoạt động vẫn không cải thiện. Điển hình như HTX Dịch vụ nông nghiệp thị trấn Củng Sơn, để HTX duy trì hoạt động, địa phương đã cấp bù gần 300 triệu đồng để chi trả tiền điện phục vụ thủy lợi nội đồng nhưng vẫn không đảm bảo đủ nước tưới cho dân, nhất là vào mùa hạn. HTX không thu hút được người dân góp vốn nên không có vốn hoạt động.

Trong nỗ lực xây dựng mô hình HTX kiểu mới, Ban Chỉ đạo đổi mới và phát triển kinh tế tập thể tỉnh yêu cầu mỗi địa phương chọn một HTX xây dựng làm mô hình điểm. Tại 3 huyện miền núi, mỗi nơi đều chọn HTX hoạt động khá nhất để xây dựng mô hình HTX kiểu mới. Đó là HTX Sản xuất kinh doanh dịch vụ Xuân Phước (huyện Đồng Xuân), HTX Dịch vụ nông nghiệp Đức Bình Đông (huyện Sông Hinh) và HTX Dịch vụ tổng hợp Ngân Điền (huyện Sơn Hòa). Các HTX này sẽ được hỗ trợ vốn để cải thiện hạ tầng cơ sở, đầu tư sản xuất, hình thành chuỗi sản xuất tiêu thụ nông sản với các đơn vị, doanh nghiệp. Hơn hết, các HTX này sẽ là mô hình chuẩn về hoạt động theo Luật HTX 2012 để nhân rộng cho các HTX khác ở địa phương thực hiện.

MINH DUYÊN