Thời gian qua, các nhà máy chế biến nông, lâm, thủy sản thường thiếu tính chủ động về nguyên liệu. Bài toán khó này đến nay vẫn chưa có lời giải triệt để.
Nguyên liệu luôn là nỗi lo của các nhà máy công nghiệp chế biến - Ảnh: MINH NGUYỆT
BẤT CẬP TRONG HOẠT ĐỘNG CHẾ BIẾN
Tại hội nghị sở Công nghiệp các tỉnh, thành phố duyên hải miền Trung – Tây Nguyên vừa được tổ chức tại Phú Yên, ông Phạm Thái, Phó Giám đốc Sở Công nghiệp Đắc Lắc thừa nhận: “Công tác quy hoạch vùng nguyên liệu và quy hoạch ngành công nghiệp chế biến nông sản còn nhiều yếu kém, thiếu đồng bộ. Thực trạng này đã làm cho công nghiệp chế biến nông sản của Đắc Lắc kém hiệu quả”.
Theo ông Thái, hiện tỉ lệ thất thoát ở các khâu thu hoạch và sau thu hoạch ở Đắc Lắc còn lớn. Chất lượng nguyên liệu đầu vào còn thấp nên chất lượng nông sản qua chế biến chưa cao, mặt hàng đơn điệu, tính cạnh tranh kém, giá trị thấp. Công nghiệp chế biến nông sản phổ biến vẫn là sơ chế, tốc độ đổi mới công nghệ, thiết bị trong sản xuất chế biến công nghiệp còn chậm, hiệu suất sử dụng thiết bị chưa cao.
Ông Thái cho rằng, việc xây dựng nhà máy chế biến nông sản và phát triển vùng nguyên liệu chưa đồng bộ. Các doanh nghiệp chế biến nông sản chưa nhận thức đầy đủ sức ép cạnh tranh của quá trình hội nhập kinh tế nên chưa có chiến lược xây dựng lộ trình công nghệ, thị trường tiêu thụ hàng nông sản. Công tác đào tạo cán bộ quản lý, chuyên gia và công nhân kỹ thuật cho lĩnh vực này chưa tương xứng và đồng bộ với quy mô và tốc độ phát triển.
Các địa phương khác ở khu vực miền Trung – Tây Nguyên hiện có chung tình trạng là phần lớn thu mua nguyên liệu trực tiếp hoặc thông qua các đại lý theo giá thị trường nên không ổn định đầu ra cho người trồng nguyên liệu. Các nhà máy chưa mở rộng các điểm thu mua tới các vùng sâu, vùng xa, vai trò tư thương chưa được đánh giá đúng và chưa được tổ chức hợp lý. Các nhà máy chế biến nông sản ký kết hợp đồng kinh tế với người sản xuất nguyên liệu nhưng cả nhà máy và nông dân đôi khi vẫn còn vi phạm hợp đồng. Một số nông dân đã ký kết hợp đồng được ứng vốn, vật tư, phân bón của nhà máy nhưng sử dụng không đúng mục đích, khi thu hoạch sản phẩm không bán cho nhà máy… làm cho nhà máy không đảm bảo nguyên liệu, không thu hồi được nợ. Ngược lại, nhà máy nhiều khi cung cấp giống, vật tư, phân bón cho nông dân không kịp thời vụ, không đảm bảo chất lượng.
NHỮNG GIẢI PHÁP CHO CÔNG NGHIỆP CHẾ BIẾN
Để khắc phục tình trạng trên, các đại biểu tham dự hội nghị đã đề xuất nhiều giải pháp. Đó là mỗi nhà máy phải tạo dựng được một vùng nguyên liệu. Các địa phương cần tăng cường áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật trên lĩnh vực công nghệ sinh học, nhất là việc sử dụng giống mới để tạo ra các sản phẩm có chất lượng cao. Bên cạnh đó, địa phương cũng mở rộng các chương trình khuyến nông, khuyến công, tăng cường đầu tư công nghệ sau thu hoạch, công nghệ chế biến.
Việc quy hoạch xây dựng các vùng nguyên liệu tập trung gắn với việc xây dựng nhà máy chế biến phải có điều kiện thích hợp. Bán kính vận chuyển nguyên liệu về nhà máy phải phù hợp với loại nguyên liệu để chi phí vận chuyển không quá lớn làm triệt tiêu sự cạnh tranh của sản phẩm. Về lâu dài, các nhà máy chế biến có thể phân bổ một phần lợi nhuận để cùng với nhà nước đầu tư xây dựng công trình cơ sở hạ tầng như hệ thống thủy lợi, giao thông. Nhà máy và nông dân ký kết hợp đồng phương thức rõ ràng, tỉ lệ vốn mà nhà máy phải đầu tư cho một đơn vị sản xuất cũng nên tính toán ở mức hợp lý. Ngoài ra, để tạo ra cơ chế khuyến khích khi giá nguyên liệu tăng thì hợp đồng cũng định rõ mức được hưởng giữa các bên trong phần chênh lệch tăng thêm. Sản lượng vượt định mức thì nhà máy phải mua theo giá thị trường. Điều đó sẽ ngăn chặn bớt hành vi bán nguyên liệu cho các đầu nậu để hưởng giá cao. Địa phương có nông dân sản xuất nguyên liệu phải giúp đỡ nông dân hình thành các nhóm hộ liên kết trách nhiệm trong việc ký kết thực hiện hợp đồng sản xuất và tiêu thụ nông sản hàng hóa, xác nhận danh sách các thành viên trong tổ liên kết và chứng thực trong bản hợp đồng kinh tế. Nhà máy ký hợp đồng tiêu thụ sản phẩm không được tự ý hạ cấp, ép giảm giá mua nông sản, nâng giá mua vật tư làm thiệt hại cho người sản xuất…
MINH CHÂU
