Bộ KH&CN vừa nghiệm thu nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp quốc gia “Nghiên cứu đánh giá giá trị di sản địa chất và các di sản khác làm cơ sở khoa học hướng tới thành lập công viên địa chất (CVĐC) toàn cầu UNESCO ở tỉnh Phú Yên”. Việc nghiệm thu đề tài nhằm xác định, đánh giá được giá trị di sản địa chất và các di sản khác ở Phú Yên; xây dựng được luận cứ khoa học cho hồ sơ thành lập CVĐC toàn cầu UNESCO ở tỉnh Phú Yên.

Đây là nhiệm vụ được Bộ KH&CN phê duyệt, do TS Nguyễn Văn Toàn (Viện Nghiên cứu Quy hoạch nông nghiệp, nông thôn) làm chủ nhiệm; Viện Nghiên cứu Quy hoạch nông nghiệp, nông thôn - Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam là cơ quan chủ trì. Đề tài thực hiện từ ngày 1/3/2021-31/8/2023, với tổng kinh phí hơn 4,3 tỉ đồng.

Xây dựng được cơ sở khoa học

Theo TS Nguyễn Văn Toàn, ở nước ta có 3 CVĐC được UNESCO vinh danh nằm trong mạng lưới 195 CVĐC toàn cầu UNESCO thuộc 48 quốc gia là CVĐC Cao nguyên đá Đồng Văn - Hà Giang, CVĐC Non nước - Cao Bằng và CVĐC toàn cầu Đắk Nông.

Kinh nghiệm thực tiễn cho thấy, các khu vực sau khi được công nhận là CVĐC toàn cầu đã góp phần rất lớn vào việc thúc đẩy phát triển du lịch, gia tăng nguồn thu, cải thiện thu nhập, từ đó góp phần bảo tồn và phát triển bền vững di sản địa chất và di sản khác tại các địa phương có danh hiệu.

Ngoài 3 CVĐC nói trên còn nhiều khu vực có tiềm năng thành lập CVĐC quốc gia, hướng tới thành lập CVĐC toàn cầu UNESCO, trong đó có khu vực ven biển Phú Yên.

Cũng theo TS Nguyễn Văn Toàn, Phú Yên có di sản địa chất, địa mạo độc đáo, phản ánh các đặc trưng của đá biến chất cổ từ khoảng 2,5 tỉ đến 542 triệu năm trước.

Ngoài ra, Phú Yên còn mang bề dày lịch sử và chiều sâu văn hóa đặc sắc với những công trình kiến trúc, các phong tục tập quán, làng nghề truyền thống và ẩm thực phong phú.

Với vị trí địa lý và đặc điểm văn hóa như vậy, Phú Yên có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển mô hình bền vững dựa trên danh hiệu CVĐC, nhất là tại các địa phương như: TX Sông Cầu, TX Đông Hòa, huyện Tuy An, huyện Phú Hòa, huyện Tây Hòa, TP Tuy Hòa và một số đảo ven bờ biển thuộc tỉnh.

Ngoài ra, Phú Yên còn có sự đa dạng về cấu trúc địa chất, thạch học, địa hình, địa mạo tạo nên nhiều cảnh quan hấp dẫn, kỳ vĩ. Đồng thời là nơi hội tụ của các đới kiến tạo, có lịch sử phát triển lâu đời từ tiền Cambri đến ngày nay.

Cùng với sự tham gia của hầu hết quá trình địa chất như magma (xâm nhập, phun trào), biến chất; trầm tích (sông, hồ, biển, gió); các hoạt động kiến tạo như nén ép, tách giãn với các hệ thống đứt gãy, khe nứt theo nhiều phương khác nhau kết hợp với sự chạm khắc của quá trình ngoại sinh (phong hóa, bóc mòn, mài mòn, vận chuyển vật liệu sông suối, biển gió…) để lộ ra sự đa dạng của các hệ tầng tạo nên tính đặc thù của cảnh quan và địa hình khu vực. Một số thắng cảnh nổi tiếng được công nhận như đầm Ô Loan, gành Đá Đĩa, vịnh Xuân Đài…

Những điểm lộ đá bazan dạng cột, các đá biến chất, đá phun trào là những di sản đá mang đậm giá trị khoa học địa chất, độc đáo và thẩm mỹ. Bên cạnh các di sản địa chất còn có nhiều di tích văn hóa vật thể, phi vật thể, khảo cổ và sự đa dạng về sinh học có giá trị làm nên giá trị của khu vực, xứng đáng được thành lập CVĐC.

“Nhiệm vụ khoa học lần này đã thu được những kết quả đáng ghi nhận như: Đánh giá giá trị di sản địa chất và các di sản khác ở tỉnh Phú Yên; đánh giá triển vọng thành lập CVĐC toàn cầu UNESCO ở Phú Yên; tổng hợp định hướng, đề xuất giải pháp bảo tồn, quản lý, khai thác và phát triển bền vững di sản địa chất và các di sản khác; bộ cơ sở dữ liệu về di sản địa chất và các di sản khác khu vực dự kiến thành lập CVĐC toàn cầu UNESCO ở Phú Yên bao gồm dữ liệu không gian với 5 bản đồ: Phân bố di sản địa chất, phân bố di sản văn hóa vật thể; phân bố di sản văn hóa phi vật thể; định hướng du lịch địa chất, văn hóa lịch sử; phân bố hệ sinh thái, ứng dụng phần mềm hỗ trợ quản lý khai thác cơ sở dữ liệu”, TS Nguyễn Văn Toàn cho biết thêm.

Di tích quốc gia đặc biệt gành Đá Đĩa một thành tố quan trọng và ý nghĩa khi xây dựng công viên địa chất toàn cầu Phú Yên. Ảnh: TRẦN QUỚI

Phát triển du lịch dựa trên giá trị di sản địa chất

Theo TS Nguyễn Hữu Xuân, Trường đại học Quy Nhơn, để Phú Yên hướng tới thành lập được CVĐC thì vùng quy hoạch CVĐC cần đánh thức được những tiềm năng to lớn, khắc phục được những hạn chế, rủi ro và những ảnh hưởng tiêu cực của quá trình toàn cầu hóa, biến đổi khí hậu và những mặt trái của kinh tế thị trường.

Đồng thời, việc xây dựng, thành lập CVĐC phải gắn chặt với bảo vệ an ninh, chủ quyền quốc gia. Song song đó cần nghiên cứu và đầu tư phát triển các tour tuyến du lịch liên kết nội vùng và liên kết đa ngành bao gồm di sản địa chất; di sản văn hóa lịch sử giao thoa giữa nền văn hóa Sa Huỳnh, Chăm Pa cả nền văn hóa Việt và đa dạng sinh học. Chỉ có như vậy mới tạo nên sự phát triển bền vững, mang lại công ăn việc làm và thu nhập, góp phần nhanh chóng cải thiện đời sống người dân.

“Việc xây dựng để thành lập CVĐC toàn cầu tỉnh Phú Yên hướng tới danh hiệu CVĐC toàn cầu UNESCO có ý nghĩa vô cùng quan trọng khi tạo ra sự đột phá trong việc tạo dựng thương hiệu tầm quốc gia và quốc tế, thúc đẩy du lịch và tăng cường hội nhập của tỉnh”, TS Nguyễn Hữu Xuân nói.

Mặc dù là tỉnh đi sau trong việc xây dựng CVĐC nhưng Phú Yên có lợi thế là học hỏi được những bài học từ các địa phương đi trước, trong đó nổi lên là vấn đề du lịch bền vững, để có thể thiết kế một chiến lược phát triển khoa học, có tầm nhìn, nhìn thấy trước và giảm thiểu được những tác động tiêu cực gặp phải trong quá trình phát triển.

Đó là vấn đề quy hoạch tích hợp khoa học giữa các lĩnh vực; vấn đề bảo tồn đa dạng sinh học, bảo tồn giá trị địa chất, bảo tồn cảnh quan trước du khách. Đó còn là những vấn đề xã hội liên quan đến chuyển đổi sinh kế, biến đổi văn hóa gốc bản địa theo hướng thương mại hóa…

“Thiên nhiên và lịch sử hình thành đã ban tặng cho Phú Yên những tài nguyên địa chất độc đáo, những di sản văn hóa lịch sử đậm đà bản sắc và hệ sinh thái có ý nghĩa nhân loại. Những gì mà Phú Yên cần làm sẽ là phát huy đúng hướng các giá trị này một cách toàn diện, có hiệu quả kinh tế cao với tầm nhìn dài hạn và bền vững, thông qua việc lựa chọn các mô hình và chiến lược phát triển phù hợp. Hiện nay, Phú Yên đang thực hiện quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn đến 2050. Đây chính là điều kiện thuận lợi để Phú Yên quy hoạch chi tiết, xây dựng CVĐC Phú Yên”, ông Dương Bình Phú, Giám đốc Sở KH&CN cho hay. 

VĂN TÀI