(Trích phát biểu của đồng chí Phạm Đại Dương, Bí Thư Tỉnh ủy tại Lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Đồng khởi Hòa Thịnh)

Hôm nay, ngày 22/12, tại Di tích lịch sử quốc gia Địa điểm diễn ra cuộc Đồng khởi Hòa Thịnh, Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ tỉnh; Huyện ủy, UBND, Ủy ban MTTQ huyện Tây Hòa cùng với Đảng bộ và nhân dân xã Hòa Thịnh long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Đồng khởi Hòa Thịnh (22/12/1960-22/12/2020). Thay mặt lãnh đạo tỉnh, tôi nhiệt liệt chào mừng các đồng chí lãnh đạo, quý vị đại biểu, các đồng chí nguyên lãnh đạo tỉnh, huyện, xã qua các thời kỳ, các đồng chí trực tiếp tham gia Đồng khởi Hòa Thịnh; lãnh đạo các sở, ban ngành, các huyện, thị xã, thành phố và nhân dân trong tỉnh đã về dự kỷ niệm.

Sau Hiệp định Geneve (1954), đế quốc Mỹ lợi dụng sự suy yếu của thực dân Pháp nhảy vào miền Nam lập chính quyền tay sai, thực hiện mưu đồ biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới và là căn cứ quân sự của Mỹ, hình thành tiền đồn để ngăn chặn hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới ở Đông Nam Á, bao vây uy hiếp các nước xã hội chủ nghĩa khác. Để thực hiện âm mưu này, Mỹ và ngụy quyền tay sai đã dùng chính sách “tố cộng, diệt cộng” ra sức tiêu diệt lực lượng cách mạng và những người yêu nước, xóa mọi ảnh hưởng của Đảng Cộng sản trong nhân dân. Cuộc đấu tranh giữa ta và địch diễn ra hàng ngày, hàng giờ, trong từng thôn xóm. Chưa bao giờ cán bộ, đảng viên, đồng bào yêu nước lại hy sinh nhiều như lúc bấy giờ. Tại Phú Yên, chúng gây ra vụ thảm sát Ngân Sơn - Chí Thạnh, lập hàng loạt nhà giam mới từ tỉnh đến huyện; cơ sở cách mạng bị đánh phá tan rã gần hết; cán bộ đảng viên từ miền núi đến đồng bằng số bị đàn áp, khủng bố; số bị giết hại và quản chế, số khác phải lánh đi nơi khác sinh sống. Chỉ trong vòng 7 tháng, từ tháng 12/1955 đến tháng 7/1956 có khoảng 2/3 cán bộ chủ chốt sa vào lưới giặc.

Trước yêu cầu của cuộc đấu tranh cách mạng mới, đầu năm 1959, Trung ương Đảng ra Nghị quyết 15 xác định nhiệm vụ cơ bản của cách mạng miền Nam là: “Giải phóng miền Nam khỏi ách thống trị của đế quốc và phong kiến, thực hiện độc lập, dân chủ và người cày có ruộng, hoàn thành cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở miền Nam”, khẳng định “Con đường phát triển cơ bản của cách mạng miền Nam là khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân”. Dưới ánh sáng Nghị quyết 15, phong trào cách mạng ở tỉnh Phú Yên cũng đã chuyển sang một giai đoạn phát triển mới. Tháng 9/1960, Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Phú Yên lần thứ nhất trong thời kỳ chống Mỹ được tổ chức tại căn cứ Thồ Lồ (huyện Đồng Xuân). Đại hội đề ra những chủ trương, biện pháp đẩy mạnh phong trào đồng khởi ở đồng bằng, giải phóng hoàn toàn miền Tây, xây dựng căn cứ địa ở vùng ranh giới đồng bằng và miền núi, hình thành các tổ chức đoàn thể và các ban ngành chuyên môn, động viên nhân tài vật lực phục vụ kháng chiến.

Trên cơ sở tình hình thực tế giữa ta và địch, căn cứ những nhiệm vụ Đại hội Đảng bộ tỉnh đề ra, Hội nghị Đảng bộ huyện Tuy Hòa đã đề ra nhiệm vụ trong thời gian đến là: “Ra sức xây dựng lực lượng vũ trang để hỗ trợ cho phong trào đấu tranh chính trị của quần chúng, phát triển đội công tác và cơ sở cách mạng. Xây dựng căn cứ địa miền núi làm chỗ dựa tiến lên giải phóng đồng bằng, chuẩn bị mọi mặt tiến tới đồng khởi toàn huyện”.

Thực hiện nghị quyết hội nghị, đầu tháng 11/1960, Huyện ủy Tuy Hòa I quyết định thành lập 3 đội vũ trang công tác ở miền Đông, miền Trung và miền Tây để hỗ trợ cho phong trào đấu tranh chính trị của quần chúng. Vừa mới ra đời, đội vũ trang công tác đã tham gia trừng trị một số tên ác ôn ngoan cố, có nhiều nợ máu với nhân dân ở xã Hòa Mỹ và Hòa Xuân, làm cho nhân dân vô cùng phấn khởi, lực lượng cơ sở phát triển ngày càng đông; bộ máy tề ngụy cơ sở ở nông thôn, miền núi tan rã. Thêm vào đó là vụ đảo chính Ngô Đình Diệm hụt của Nguyễn Chánh Thi (11/11/1960), tin tức về Đồng khởi ở Nam Bộ, về sự ra đời của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam (20/12/1960) làm cho hàng ngũ địch càng thêm rối loạn. Trước tình hình đó, Tỉnh ủy Phú Yên chủ trương chớp thời cơ, phát động quần chúng ở đồng bằng nổi dậy giành chính quyền. Tỉnh ủy giao nhiệm vụ cho Huyện ủy Tuy Hòa I chọn một xã trên địa bàn để phát động quần chúng nổi dậy đánh đổ chính quyền địch, thành lập chính quyền cách mạng, từ đó phát triển phong trào đồng khởi trên toàn tỉnh. Thực hiện chỉ đạo của Tỉnh ủy, Huyện ủy Tuy Hòa I quyết định chọn xã Hòa Thịnh làm thí điểm mở đầu cho phong trào đồng khởi toàn huyện.

Ngày 21/12/1960, mọi công tác chuẩn bị đã xong, cơ sở của ta cũng báo cho nội tuyến phối hợp hành động. Theo kế hoạch, đúng 19 giờ ngày 22/12/1960, lực lượng tham gia đồng khởi bắt đầu hành quân từ dốc Đá Ngó, hốc Cây Quăng, Đá Chồng, Hòn Chuối ra đến gò Mả Vôi thôn Phú Hữu, rồi chia thành 3 cánh:

- Cách thứ nhất do đồng chí Lê Xuân Mai - Bí thư Huyện ủy phụ trách, có đồng chí Huỳnh Lưu - Phái viên của tỉnh, đồng chí Lê Thạnh, đồng chí Nguyễn Chu cùng đi, tiến đến trụ sở xã, nổ súng đánh vào trung đội dân vệ và chuẩn bị cho cuộc mít-tinh.

- Cánh thứ hai do đồng chí Nguyễn Duy Luân - Ủy viên Thường vụ Huyện ủy và đồng chí Dương Dụ (đội phó) chỉ huy tiến ra thôn Mỹ Trung, đột nhập vào nhà bắt tên Nguyễn Khái - đại diện xã.

- Cánh thứ ba do đồng chí Bùi Tân - Ủy viên Thường vụ Huyện ủy phụ trách, đến thôn Phú Hữu, đột nhập vào nhà bắt tên Nguyễn Tín - Phó đại diện xã và thu toàn bộ con dấu, tài liệu, ngân quỹ, mang về trụ sở xã để mít-tinh.

Ngay từ những phút đầu nổ súng, dân vệ đã bị đánh tan, tên Ngọc - Trung đội phó dân vệ bị ta tiêu diệt, nhiều tên vứt súng chạy trốn, xin hàng, tên Tín - phó đại diện xã bị bắt. Do được vận động từ trước, nên khi nghe tiếng súng nổ ở trung tâm xã, hàng nghìn quần chúng từ các hướng đổ ra đường, mang theo gậy gộc, giáo mác kéo về trụ sở xã tại Mỹ Xuân dự mít tinh. Trong không khí trang nghiêm đầy xúc động trước hàng nghìn quần chúng, đồng chí Lê Xuân Mai, Bí thư Huyện ủy Tuy Hòa I vạch trần tội ác của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai âm mưu phá hoại Hiệp định Geneve, tàn sát, khủng bố đồng bào ta, giết hại cán bộ, đảng viên, trả thù những người kháng chiến cũ, đồng thời biểu dương tinh thần anh dũng của đồng bào không sợ hiểm nguy, hưởng ứng lời kêu gọi của cách mạng đứng lên lật đổ chính quyền độc tài phát xít Ngô Đình Diệm.

Đúng 3 giờ sáng ngày 23/12/1960, cuộc mít tinh kết thúc cũng là lúc lực lượng vũ trang hành quân tỏa ra các thôn xung quanh, nhân dân chia làm nhiều hướng trở về. Và cũng từ lúc đó những tiếng pháo giấy nghi binh từ các xã lân cận bắt đầu nổ, làm cho bon tề ngụy các xã này hoảng hốt bỏ chạy tán loạn.

Sau Đồng khởi Hòa Thịnh, nhân dân các xã Hòa Mỹ, Hòa Đồng, Hòa Tân, Hòa Phong, Hòa Hiệp vũ trang nổi dậy diệt ác, phá kèm. Từ Hòa Thịnh - Tuy Hòa, phong trào Đồng khởi lan ra các huyện Tuy Hòa II, Tuy An, Sơn Hòa, Sông Cầu… và đồng bằng Khu V. Sau Đồng khởi, vùng giải phóng của tỉnh Phú Yên mở rộng với trên 20.000 dân, phong trào sản xuất nuôi quân, đóng góp ủng hộ cách mạng phát triển hơn bao giờ hết. Thắng lợi của Đồng khởi Hòa Thịnh - Tuy Hòa - Phú Yên được Khu ủy Khu V đánh giá cao và khẳng định là điểm mở đầu cho phong trào đồng khởi ở các tỉnh đồng bằng Khu V. Với thắng lợi này, xã Hòa Thịnh được chọn đi báo cáo điển hình về phong trào Đồng khởi, huyện Tuy Hòa I được Khu ủy V tặng thưởng Huân chương Giải phóng hạng nhì vì có thành tích đồng khởi toàn huyện.

Đồng khởi Hòa Thịnh là cuộc nổi dậy mở đầu có ý nghĩa hết sức quan trọng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước trên chiến trường Phú Yên và đồng bằng Khu V trong những năm nhân dân miền Nam đang chìm trong đau thương và uất hận trước kẻ thù hung bạo. Thắng lợi của phong trào Đồng khởi ở miền Nam trong hai năm 1959 và 1960, trong đó có Đồng khởi Hòa Thịnh là minh chứng thực tế khẳng định Nghị quyết Hội nghị lần thứ 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng đề ra là hoàn toàn đúng đắn và kịp thời.

Thắng lợi của Đồng khởi Hòa Thịnh có vai trò quyết định của các cấp ủy đảng từ tỉnh đến huyện, xã, đã quán triệt sâu sắc chủ trương, đường lối của Trung ương Đảng, nhận định đúng tình hình, nắm chắc thời cơ, chọn địa bàn thích hợp, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng quân sự - chính trị - binh vận với lực lượng quần chúng nhân dân trong xã và các xã lân cận… bảo đảm cho đồng khởi nổ ra giành thắng lợi gọn gàng, nhanh chóng. Cao trào đồng khởi ở Phú Yên, mà điểm mở đầu là Hòa Thịnh là sự sáng tạo của Đảng bộ và nhân dân Phú Yên trong việc thực hiện Nghị quyết 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đã làm tan rã hàng loạt bộ máy kìm kẹp của ngụy quyền ở cơ sở, đẩy ngụy quân, ngụy quyền vào thế bị động. Đồng khởi ở Hòa Thịnh và ở cả tỉnh Phú Yên là sự gặp gỡ giữa ý Đảng và lòng dân, tạo nên cao trào cách mạng mạnh mẽ.

Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhất là sau 34 năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, 31 năm sau ngày tái lập tỉnh, toàn Đảng bộ, toàn dân, toàn quân tỉnh ta đã không ngừng phát huy truyền thống đấu tranh cách mạng, đoàn kết, nêu cao ý chí tự lực, tự cường, ra sức khắc phục khó khăn, đạt nhiều thành tựu quan trọng và tương đối toàn diện trên các lĩnh vực, nhất là việc mở rộng các mối quan hệ và từng bước hội nhập quốc tế, đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến và thu hút đầu tư làm chìa khóa quan trọng để tạo động lực thúc đẩy phát triển. Nền kinh tế của tỉnh đã có bước phát triển mạnh mẽ, tốc độ tăng trưởng kinh tế qua từng giai đoạn luôn duy trì ở mức khá; đặc biệt có năm tăng trưởng kinh tế đạt trên 14% là tiền đề để Phú Yên từng bước phát triển bền vững.

Cùng với phát triển kinh tế, đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng, tỉnh đặc biệt quan tâm chăm lo các lĩnh vực văn hóa - xã hội và bảo đảm an sinh xã hội. GD-ĐT tiếp tục mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng; giữ vững kết quả đạt chuẩn quốc gia phổ cập giáo dục trung học cơ sở và phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi. Mạng lưới y tế không ngừng được củng cố và phát triển, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu khám chữa bệnh của nhân dân. Công tác đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho người lao động đạt kết quả tích cực. Công tác xóa đói giảm nghèo, thực hiện các chế độ, chính sách đối với người có công, đối tượng bảo trợ xã hội đảm bảo đầy đủ, kịp thời; tỉ lệ hộ nghèo ngày càng giảm. Hoạt động văn hóa, thông tin cơ bản phục vụ tốt nhu cầu đời sống tinh thần của nhân dân; tổ chức tốt các hoạt động văn hóa, thể thao, du lịch. Hoạt động quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, đặc biệt là văn hóa các dân tộc thiểu số được quan tâm…

Tự hào về những thành tựu đã đạt được, toàn Đảng, toàn dân và toàn quân tỉnh Phú Yên tiếp tục phát huy truyền thống cách mạng, sức mạnh đoàn kết, nêu cao ý chí tự lực, tự cường, năng động, sáng tạo, tập trung khai thác tốt nhất mọi tiềm năng, thế mạnh, huy động tối đa các nguồn lực để thúc đẩy Phú Yên phát triển nhanh và bền vững. Trước mắt tập trung phổ biến, quán triệt nghị quyết đại hội đảng bộ các cấp và Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVII, nhiệm kỳ 2020-2025 trong cán bộ, đảng viên, nhân dân, sớm đưa nghị quyết vào thực tiễn cuộc sống; tích cực đẩy mạnh các phong trào thi đua yêu nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

-------------------

* Tựa đề do tòa soạn đặt