Trong 2 năm (1965-1966), quân giặc liên tiếp mở nhiều đợt càn quét, có cả máy bay, xe tăng hộ tống nhưng đều bị dân quân, du kích xã Hòa Hiệp (nay là thị trấn Hòa Hiệp Trung, xã Hòa Hiệp Bắc và xã Hòa Hiệp Nam), huyện Đông Hòa phối hợp với Đại đội 377 bộ đội địa phương chặn đánh, gây thiệt hại nặng.

Nguyên Bí thư Đảng ủy xã Hòa Hiệp Trung, du kích trong kháng chiến chống Mỹ

Trước làn sóng cách mạng của quần chúng ngày một dâng cao, ngày 18/4/1965, Mỹ ngụy dùng một trung đoàn bộ binh có đại bác, máy bay, xe tăng trực tiếp chi viện mở cuộc hành quân càn quét vào miền Đông, trọng điểm là các thôn giải phóng phía nam xã Hòa Hiệp. Mặc dù địch mạnh, ta yếu nhưng dựa vào làng chiến đấu ở xóm Tre (thôn Đa Ngư), dân quân, du kích của xã vẫn ngoan cường bám trụ, kiên quyết đánh trả nhiều đợt tấn công của địch. Song do quá chênh lệch về lực lượng và vũ khí trang bị nên địch đã tỏ ra áp đảo và tiến hành vây chặt quân ta. Đồng chí Cường (chiến sĩ Đại đội 377) bình tĩnh dùng súng chống tăng diệt 1 xe tăng của địch. Cuộc chiến đấu diễn ra rất ác liệt. Các chiến sĩ của đội du kích đã ngoan cường chiến đấu với 1 trung đoàn địch có xe tăng, pháo binh, không quân ròng rã suốt cả ngày. Đến chiều, sau khi chiến đấu đến những viên đạn cuối cùng, các đồng chí vẫn bình tĩnh, quyết tâm, còn sức còn chiến đấu, đánh giáp lá cà rồi phá hết súng ống, anh dũng hy sinh, quyết không đầu hàng địch. Anh Trần Bá, Xã đội phó, khi bị giặc bắt đã chống cự đến cùng. Khai thác dụ dỗ không được nên chúng đã bắn anh. Trước khi chết, anh vẫn ngẩng cao đầu hô lớn “Hồ Chí Minh muôn năm!”. Trận chiến đấu kết thúc, 81 tên giặc phải đền tội tại chỗ, trong đó có 2 cố vấn Mỹ. Ta hy sinh 15 đồng chí. Mặc dù đã ngã xuống nhưng tấm gương bất khuất, anh hùng của 15 du kích Đa Ngư, Hòa Hiệp vẫn sống mãi với thế hệ mai sau.

Sau nhiều lần dùng đạn cối pháo kích, giết hại nhiều người dân vô tội, ngày 1/11/1965, Mỹ đưa tiểu đoàn pháo binh vào sân bay Đông Tác chi viện cho các trung đoàn 41 và 47 quân ngụy tiếp tục mở cuộc hành quân càn quét ở miền Đông huyện Tuy Hòa. Hơn 10 ngày sau, Lữ đoàn Rồng Xanh - lính đánh thuê Nam Triều Tiên, Lữ đoàn 1 Sư đoàn dù 101 Mỹ ồ ạt đổ bộ lên sân bay Đông Tác và rừng Hòa Hiệp. Vừa đổ quân xuống phía nam Hòa Hiệp, bọn lính “Rồng Xanh” đã thảm sát hơn 350 người dân vô tội ở Phú Lạc, Vũng Tàu, Đa Ngư; trong đó chủ yếu là người già, phụ nữ và trẻ em. Ngoài ra, trên đường đi, bọn chúng cũng đã giết hơn 300 người dân khác bằng cách đẩy đồng bào ta xuống các hầm trú ẩn, xô xuống giếng rồi dùng lựu đạn, tiểu liên sát hại; hãm hiếp đàn bà, con gái…

Để giữ vững địa bàn, tiếp tục giải phóng vùng lõm, áp sát hậu cứ của địch, ngày 23/11/1965, dân quân, du kích xã Hòa Hiệp tổ chức vận động tiếp cận mục tiêu (3 thôn phía bắc Hòa Hiệp) phối hợp cùng Đại đội 377 tổ chức đánh địch. Vào lúc 2 giờ ngày 24/11, gặp địch ở Lò 2, ta nổ súng, địch bỏ chạy. Đến 4 giờ sáng phát hiện địch đang mò vào làng, ta tiến hành bao vây nổ súng diệt tại chỗ 10 tên, 4 tên bị bắt sống, thu 7 súng, số còn lại bỏ chạy. Ta bị thương 3 đồng chí. Theo hướng mục tiêu quy định, ta truy kích và phát triển tiến công lên đến hai thôn đầu xã (Thạch Lâm và Phú Nhuận). Ngày hôm sau (25/11), ta làm chủ và trụ lại ở thôn Phú Hiệp, dùng lực lượng mai phục sẵn sàng đánh địch phản kích. Đúng như dự kiến, lúc 10 giờ địch phản kích, ta nổ súng diệt một số tên, chúng tháo chạy, ta truy kích đến đầu xã chốt lực lượng lại hỗ trợ cho đồng bào nổi dậy giải phóng toàn bộ các thôn của phía bắc xã Hòa Hiệp (sát quận lỵ Hiếu Xương). Hai ngày sau, địch đưa một tiểu đoàn Cộng hòa có không quân, pháo binh chi viện, xe tăng đi cùng, phản kích chiếm lại các thôn ta mới giải phóng. Đến Phú Hiệp bị lực lượng ta chặn đánh suốt cả ngày nên buộc chúng phải lui quân mang theo 12 tên chết và bị thương. Đại đội 377 và dân quân, du kích xã bám làng quần đánh địch hỗ trợ cho đồng bào đào hào, hầm, rào làng chiến đấu.

Sau nhiều lần bị ta gây tổn thất nặng, tinh thần binh lính địch hoang mang, sa sút nghiêm trọng, Bộ Tư lệnh Sư đoàn 22 ngụy cấp tốc điều Trung đoàn 4 cùng Tiểu đoàn 2, Tiểu đoàn 5 thuộc Chiến đoàn 2 (lính dù) đến tiếp cứu. Quân Mỹ dùng máy bay trực thăng chuyển một tiểu đoàn pháo vội vã đến sân bay Đông Tác để chi viện cho quân ngụy.

Ngày 27/11/1965, Sở chỉ huy tiền phương Sư đoàn 22 ngụy đến TX Tuy Hòa và ngay ngày hôm sau (28/11), chúng mở trận càn “Quyết thắng 172” vào xã Hòa Hiệp. Nhưng vừa đặt chân đến nơi, chúng bị dân quân, du kích xã Hòa Hiệp và Đại đội 377 dựa vào làng chiến đấu, giao thông hào địa đạo chặn đánh, bẻ gãy nhiều cánh. Địch dùng máy bay ném bom, xe tăng hòng đánh bật lực lượng ta nhưng đều bị ta đẩy lui. Một quả bom rơi đúng nhà ông Đước (thôn Phú Lạc) làm chết 36 người dân đang trú dưới hầm. Gia đình ông Đước chỉ may mắn còn một người sống sót. Trận chiến giữa địch và ta diễn ra vô cùng ác liệt. Được trang bị vũ khí từ tàu Không số và lấy vũ khí địch đánh địch, mặc dù địch đông, ta ít nhưng với ý chí ngoan cường, cuối cùng ta đã đánh bật chúng ra khỏi trận địa, tiêu diệt 60 tên, bắn cháy 2 xe M113. Trận càn “Quyết thắng 172” của Sư đoàn 22 ngụy bị thất bại hoàn toàn.

Ông Nguyễn Hữu Bê, nhân chứng lịch sử trong những đợt chống càn của du kích xã Hòa Hiệp trong kháng chiến chống Mỹ - Ảnh: X.HIẾU

NGUYỄN HỮU BÊ