Đó là một sự thật diễn ra từ nhiều năm nay ở khu phố Ninh Tịnh 2, Ninh Tịnh 3, phường 9 (TP Tuy Hòa). Không có thống kê chính xác số lượng mồ mả bị người sống xâm chiếm, san bằng để tạo “quỹ đất riêng”, nhưng đã có nhiều người phải sống trong tâm trạng day dứt, thất vọng vì không tìm thấy phần mộ người thân của họ bên cạnh những ngôi nhà xây dựng trái phép.

Một người dân bức xúc vì mộ người thân đã bị mất

Theo nhiều bậc cao niên đang sinh sống ở Phú Yên, nghĩa trang này đã hình thành cách đây gần một thế kỷ trên dải đất cát hoang sơ, có rất nhiều cây dứa dại, bàn chải và bụi rậm. Lúc đó, Tuy Hòa mặc dù vẫn còn là một địa bàn dân cư đất rộng, người thưa, nhưng mỗi khi có người qua đời, gia đình và bà con lối xóm tẩm liệm đơn giản, rồi khiêng bộ ra bãi cát ở các xóm Sen, xóm Đình thuộc địa bàn khu phố Ninh Tịnh 2, Ninh Tịnh 3, phường 9 (TP Tuy Hòa) bây giờ để chôn cất. Do đời sống kinh tế còn nhiều khó khăn, hơn nữa do hoàn cảnh chiến tranh loạn lạc, nên hầu hết mộ phần người chết không được xây dựng bằng gạch, đá, xi măng, mà chỉ vun đắp cát rồi đặt bia mộ. Mỗi mùa mưa gió, đất trên những ngôi mộ trôi tụt dần, nhưng đến kỳ tu tảo cuối năm, người thân vun đắp lại từng phần mộ rất cẩn trọng.

Chưa có cơ quan quản lý nào kiểm đếm số lượng mồ mả nghĩa trang ở Ninh Tịnh 2 và 3, nhưng ước tính có cả trăm ngàn ngôi mộ đang tồn tại ở đây. Nếu như ở phía đông nghĩa trang là khu dân cư mới và một số công sở nhà nước vừa hình thành trong vài năm gần đây, thì phía tây là khu dân cư tồn tại từ trước, người dân ở khu vực này sinh sống bằng nghề trồng rau, lúa và cây cảnh. Lúc đầu, một số hộ gia đình ở vành đai phía tây trồng rau quả ngắn ngày lấn ra nghĩa trang, sau đó đưa cây cảnh phủ kín trên những ngôi mộ xung quanh nhà ở của họ, rồi dựng hàng rào bao chiếm đất. Đến kỳ tu tảo mộ cuối năm, ai tìm được mộ người thân của mình thì len lỏi vào “vườn rau quả, cây cảnh” để dọn cỏ, vun đất, thắp hương. Thế nhưng sau khi rời khỏi nghĩa trang chừng nửa giờ, thì người sống lại đưa cây cảnh chất chồng lên mồ mả. Nếu người thân ở xa không về tu tảo mộ, thì những kẻ mưu toan xâm chiếm đất người chết tranh thủ biến mộ phần đó thành đất riêng của họ. Hầu hết những mộ bị “biến” mất đều là mộ đất, không có bia mộ xi măng, hoặc bia mộ bị hư hỏng.

Mồ mả bị xâm hại, chỉ còn lại tấm bia

Để có đủ chứng cứ tài liệu trước khi làm việc với chính quyền địa phương, một buổi sáng cuối tháng 4, chúng tôi tiếp cận địa bàn tổ dân phố số 10, khu phố Ninh Tịnh 2. Cách đây chưa lâu, hàng chục ngôi mộ ở đây nối liền với tổng thể khu nghĩa trang rộng lớn, thế nhưng giờ đây gần 10 ngôi nhà đã vây kín. Một vài ngôi mộ còn lưu lại nhờ người thân tu tảo hàng năm cũng đã bị hàng trăm cây cảnh chồng chất, có mộ lọt thỏm vào trong sân nhà và bị che khuất bởi những khóm cây, rất khó tìm kiếm. Ở phía nam là tường rào lưới B40 của người dân bao chiếm, phân chia “lãnh địa” để chờ cơ hội chiếm đất nghĩa trang nếu như người thân không tìm thấy mộ để tu tảo, hoặc chấp nhận bốc mộ đưa đi nơi khác cải táng. Chúng tôi đã chụp ảnh những ngôi mộ chỉ còn lại tấm bia của những người quá cố quê ở An Lĩnh, An Dân, An Ninh Tây (huyện Tuy An) đang có nguy cơ bị “biến” mất bởi tham vọng chiếm đất của người sống.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Chí Hùng – Phó Chủ tịch UBND phường 9 và cán bộ chuyên trách địa chính thừa nhận người sống ở đây lâu năm là ông Đặng Liên đã xây dựng nhà ở trái phép ngay trên diện tích 512 m2 đất sản xuất nông nghiệp thuộc số thửa 32, tờ bản đồ số 255D ở liền kề khu nghĩa trang. Sau đó, ông Liên đã lấn chiếm đất nghĩa trang rồi chuyển nhượng lại cho các hộ gia đình bà Bùi Thị Lượm, Phan Minh Ngọc, Trần Đăng Pháp, Đặng Văn Hóa xây dựng nhà ở trái phép. Tuy nhiên, những hành vi sai phạm này phát sinh trước tháng 10/2003, khi địa bàn Ninh Tịnh còn là một thôn thuộc xã Bình Kiến, nên không biết chính quyền xã Bình Kiến lúc đó có lập biên bản xử lý vi phạm hay không(?). Cách đó không xa, một số người đã bao chiếm nhiều cụm mồ mả để dựng lán trại, trồng rau quả, cây cảnh và chăn nuôi như hộ gia đình ông Cao Sĩ Dật, Lê Tấn Lực, Nguyễn Nhị... Xót xa hơn nữa là trường hợp anh em ông Nguyễn Gói, 71 tuổi, trú ở 10/1 Nguyễn Công Trứ, phường 3 (TP Tuy Hòa) có mẹ ruột là cụ Nguyễn Thị Đảnh chôn cất từ tháng 7/1972 trong khu nghĩa trang ở tổ 4, khu phố Ninh Tịnh 2. Năm nào anh em ông Gói cũng tu tảo ngôi mộ đất của thân mẫu vào ngày 19/11 âm lịch, thế nhưng bất ngờ vào 2/2007, họ phát hiện phần mộ của cụ Đảnh đã “biến” mất, thay vào đó là công trình phụ nhà của ông Ngô Dậm. Sau khi nhận đơn khiếu tố của ông Nguyễn Gói, UBND phường 9 đã tiến hành xác minh và được biết ngôi nhà này do ông Nguyễn Văn Sơn, thường gọi là Nam xây dựng trên đất lấn chiếm trái phép rồi chuyển nhượng lại cho ông Dậm vào giữa năm 2007. Tuy nhiên tại buổi làm việc ngày 2/10/2007, ông Sơn không thừa nhận đã xâm chiếm ngôi mộ cụ Đảnh, ngược lại anh em ông Nguyễn Gói đã chứng minh ngôi mộ của cụ Đảnh nằm cách ngôi mộ xây kiên cố của cụ Nguyễn Tặc về phía tây nam khoảng 5m, nhưng bây giờ ngôi nhà của ông Dậm đã lấn sát mộ cụ Tặc!

Không chỉ tình trạng xâm chiếm đất nghĩa trang để xây dựng nhà ở, mà theo ông Thiều Thanh Thường, Khu phố trưởng Khu phố Ninh Tịnh 2, nhiều nhóm người đi đào bắt dông, xe bò đi lấy cát bán đã làm sụp đổ, hư hỏng một số ngôi mộ. Được biết, trong tương lai không xa, khu nghĩa trang này sẽ phải di dời để chuyển giao mặt bằng cho những công trình xây dựng khác theo quy hoạch mở rộng và phát triển đô thị Tuy Hòa. Tuy nhiên không vì thế mà các cơ quan chức trách và chính quyền địa phương lại để cho một số người ngang nhiên lấn chiếm đất khu nghĩa trang này. Bởi lẽ đấu tranh ngăn chặn hành vi xâm phạm mồ mả không chỉ là nhiệm vụ thực thi pháp luật, mà còn bảo vệ truyền thống đạo đức xã hội.

PHAN THẾ HỮU TOÀN