Đô thị là nơi tập trung chủ yếu những người lao động phi nông nghiệp, sống và làm việc theo kiểu thành thị. Dân cư và chất lượng dân cư là yếu tố quan trọng quyết định quá trình phát triển của các đô thị.
Dân cư đô thị
Quy mô của đô thị bao gồm quy mô về dân số và quy mô về đất đai; trong đó, quy mô về dân số có vai trò quan trọng vì liên quan đến việc tính toán, lựa chọn các thành phần đất đai trong đô thị, đầu tư các công trình công cộng, hệ thống hạ tầng kỹ thuật giao thông, điện, nước của đô thị.
Dự đoán, tính toán dân số đô thị hiện tại và tương lai là một nhiệm vụ quan trọng của các nhà hoạch định kinh tế, các nhà nghiên cứu về quy hoạch đô thị. Nếu tính toán đúng, dự đoán đúng thì phương án quy hoạch thực thi, tiết kiệm được đất đai, quy mô các công trình công cộng không bị lạc hậu, tiết kiệm vốn đầu tư xây dựng theo kế hoạch cho từng giai đoạn phát triển của đô thị.
Dân số đô thị bao gồm 3 thành phần. Thành phần lao động cơ bản là những người làm việc trong các cơ quan, đoàn thể, nhà máy, trường học… Đây là thành phần dân cư quan trọng quyết định quá trình phát triển của đô thị. Những đô thị có tính chất sản xuất công nghiệp, đô thị trẻ thì tỉ lệ thành phần này thường cao, thường chiếm 25-35% dân số. Để nâng cao tỉ lệ lao động cơ bản cần chú trọng chính sách mở cửa, thu hút đầu tư, kêu gọi, tuyển dụng con em trở về tỉnh nhà làm việc, đầu tư xây dựng các cơ sở sản xuất công nghiệp - dịch vụ, ưu tiên đầu tư các trường cao đẳng, đại học của trung ương và địa phương, mở rộng quy mô, chất lượng đào tạo, gắn kết chặt chẽ với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Hai là thành phần lao động phục vụ, gồm những người làm việc trong các cơ sở phục vụ, cơ sở giao thông đối nội, cửa hàng, khách sạn, hộ buôn bán nhỏ tại các chợ… Thành phần lao động phục vụ có tỉ lệ khác nhau ở từng thời kỳ và ở các đô thị có tính chất khác nhau; thông thường các đô thị du lịch, nghỉ dưỡng thì thành phần này có tỉ lệ cao từ 20-30% dân số đô thị.
Ba là thành phần lệ thuộc, bao gồm những người không phải hai thành phần trên, là những người già yếu, mất sức lao động, trẻ em dưới độ tuổi lao động. Những đô thị có từ lâu đời, đô thị có vật chất, kỹ thuật còn thấp thì thành phần này chiếm tỉ lệ cao.
Tỉ lệ dân cư giữa các thành phần trong đô thị luôn thay đổi trong từng thời kỳ, từng vùng và phụ thuộc vào tính chất khác nhau của các đô thị. Vấn đề là phải hoạch định nhằm nâng cao tỉ lệ lao động cơ bản, là động lực thúc đẩy đô thị phát triển.
Chất lượng dân cư đô thị
Phần lớn đô thị được hình thành từ thời phong kiến, từ điểm dân cư nông thôn có nền sản xuất nhỏ thuần nông nên chất lượng dân cư đô thị còn thấp, người dân chưa thay đổi lối sống làng xã có từ lâu, với nền kinh tế tự cung tự cấp.
Ở nhiều đô thị, tỉ lệ lao động trồng trọt, chăn nuôi, đánh bắt thủy hải sản còn khá cao, mối quan hệ bà con trong lao động còn khá phổ biến. Vì vậy, để chuyển hóa từ sống và làm việc theo kiểu nông thôn sang sống và làm việc theo kiểu thành thị, kiểu công nghiệp là không đơn giản, mà cần phải có thời gian, đào tạo chuyển hóa.
Chất lượng dân cư đô thị là yếu tố quan trọng thể hiện sự văn minh, hiện đại của đô thị. Văn minh của đô thị không đồng nghĩa là đồng hóa, xóa hết những phong tục tập quán, văn hóa làng xã, mà phải chắt lọc, kế thừa cái hay, bảo tồn, lưu giữ, phát huy giá trị truyền thống tốt đẹp để mỗi đô thị, vùng đô thị có bản sắc riêng.
Mỗi cơ sở dịch vụ buôn bán văn minh tạo nên nếp sống văn minh, thân thiện cho đô thị, đây là mục tiêu mà các đô thị phát triển du lịch, nghỉ dưỡng đang hướng tới. Thành phần lao động phục vụ tại các cơ sở dịch vụ ăn uống, cửa hàng, siêu thị, các cơ sở mua bán nhỏ… phần lớn hiện nay chưa được đào tạo về nghiệp vụ mà chủ yếu là nghề dạy nghề. Các nhà đầu tư chuyên nghiệp khi đầu tư dự án lớn đều nghiên cứu rất kỹ các chế độ, chính sách ưu đãi, hệ thống kỹ thuật hạ tầng và thị trường lao động tại địa phương, nhất là chất lượng của lao động.
Theo quy hoạch hiện trạng TP Tuy Hòa hơn 160.000 người, diện tích tự nhiên gần 11.060ha, có mật độ cư trú trung bình khá thấp, khoảng 15.000 người/ha. Một đô thị hiện đại, văn minh thì mật độ cư trú phải cao hơn và mật độ xây dựng phải thấp, tỉ lệ giữa các thành phần dân cư hợp lý và chất lượng dân cư phải được nâng cao. Đó là tiêu chí mà các đô thị hiện nay đang hướng tới.
KTS HOÀNG XUÂN THƯỞNG
