Sàng lọc trước sinh và sơ sinh (SLTSVSS) là một trong những giải pháp quan trọng nhằm phát hiện, can thiệp sớm bệnh tật ở thai nhi và trẻ sơ sinh, tránh được những hậu quả nặng nề do dị tật bẩm sinh, giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội. Đây được xem là chìa khóa vàng để nâng cao chất lượng dân số hiện nay.

Phát hiện dị tật bẩm sinh

Theo bác sĩ Hồ Phước Quế Như, Bệnh viện Sản - Nhi Phú Yên, hiện nay, việc SLTSVSS là giải pháp quan trọng trong quá trình phát hiện, can thiệp sớm bệnh tật ở thai nhi và trẻ sơ sinh. SLTS là việc sử dụng các biện pháp thăm dò đặc hiệu thông qua các kỹ thuật siêu âm trong thời gian mang thai để chẩn đoán xác định các trường hợp bệnh do rối loạn di truyền nhiễm sắc thể ở thai nhi như: hội chứng Down (tam bội thể 21), hội chứng Ewards (tam bội thể 18) và dị tật ống thần kinh… Còn SLSS là hoạt động can thiệp đối với trẻ sơ sinh bằng xét nghiệm máu gót chân trong 48-72 giờ sau khi trẻ chào đời nhằm phát hiện các rối loạn bẩm sinh, di truyền ở trẻ như: thiếu men G6PD, thiểu năng trí tuệ, thiếu men G6PD suy giáp bẩm sinh, tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh và tử vong sớm do tan máu bẩm sinh… “Thực hiện tốt SLTSVSS sẽ giúp cho trẻ sinh ra phát triển bình thường hoặc tránh được những hậu quả nặng nề do dị tật bẩm sinh, giảm thiểu số người tàn tật, thiểu năng trí tuệ trong cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng dân số”, bác sĩ Như nhấn mạnh.

Đề án Nâng cao chất lượng dân số thông qua tuyên truyền, vận động, phát hiện, can thiệp sớm tật, bệnh ở thai nhi và sơ sinh được triển khai tại Phú Yên từ năm 2013. Để đề án triển khai có hiệu quả, trong những năm qua, Sở Y tế, Chi cục DS-KHHGĐ Phú Yên đã chủ động xây dựng kế hoạch, các văn bản tổ chức thực hiện; đồng thời tích cực phối hợp với các ban ngành, đoàn thể tổ chức truyền thông, tư vấn về lợi ích của SLTSVSS cho các đối tượng là phụ nữ mang thai, những cặp vợ chồng mới kết hôn, nam, nữ thanh niên chuẩn bị kết hôn thông qua các buổi nói chuyện chuyên đề, hội nghị cung cấp thông tin, các buổi tư vấn nhóm nhỏ, các buổi sinh hoạt câu lạc bộ... Các cơ quan thông tin đại chúng cũng tích cực tuyên truyền về chương trình này. Cùng với đó, đội ngũ cán bộ dân số đến từng thôn, buôn, nhóm hộ dân để tuyên truyền về lợi ích của SLTSVSS, những nguy cơ do dị tật bẩm sinh để lại. Nhờ vậy, nhận thức của người dân về việc tham gia SLTSVSS có những chuyển biến rõ rệt.

Chị Hờ Nga ở xã Ea Trol (huyện Sông Hinh) thổ lộ: “Ngày trước, phụ nữ mang thai thường sinh tại nhà, dẫn đến ảnh hưởng sức khỏe của cả mẹ lẫn con. Bây giờ, cuộc sống ngày càng phát triển, chị em thường đến trạm y tế xã để khám thai định kỳ, được cán bộ y tế hướng dẫn uống thuốc bổ sung... để sinh em bé khỏe mạnh”.

Là cộng tác viên dân số ở buôn Hố Hầm, xã Hòa Hội, huyện Phú Hòa, nhiều năm nay, chị Hờ Phi luôn dành thời gian tuyên truyền, vận động người dân ở buôn thực hiện tốt công tác DS-KHHGĐ. Chị thường tư vấn, hướng dẫn phụ nữ mang thai trong buôn cách chăm sóc sức khỏe, các thời điểm nên đi khám thai định kỳ, những biểu hiện, triệu chứng của các loại bệnh thường gặp khi phụ nữ mang thai cũng như ở trẻ sơ sinh. Chị Hờ Phi nói: “Tôi rất vui khi chị em trong buôn ngày càng quan tâm đến vấn đề CSSKSS, nhiều đôi vợ chồng chỉ sinh từ 1 đến 2 con, dành thời gian phát triển kinh tế, chăm sóc gia đình, con cái ngày một tốt hơn”.

Cần sự vào cuộc của cả xã hội

Nhận thức về tầm quan trọng của việc SLTSVSS, thời gian qua, Chi cục DS-KHHGĐ Phú Yên đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao năng lực cho cán bộ trực tiếp tham gia quá trình sàng lọc. Ngoài tập huấn kiến thức, kỹ năng cho cán bộ y tế, đào tạo nâng cao kỹ thuật lấy máu gót chân trẻ sơ sinh, chi cục còn cung cấp các trang thiết bị, dụng cụ lấy mẫu máu cho các trung tâm y tế huyện, thị, thành phố. Theo Chi cục DS-KHHGĐ Phú Yên, toàn tỉnh hiện có 10 đơn vị y tế tham gia thực hiện lấy mẫu máu gót chân trẻ sơ sinh để SLSS; có 3 máy siêu âm màu loại 3D do Tổng cục DS-KHHGĐ cấp để thực hiện công tác SLTS.

Năm 2021 có 2.104 bà mẹ mang thai SLTS, 461 trẻ sơ sinh ở Phú Yên được thực hiện SLSS. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên gần hai năm nay, việc thực hiện SLTSVSS tại cộng đồng gặp nhiều khó khăn, người dân ngại tới các cơ sở y tế do lo sợ dịch bệnh. Các hoạt động như tập huấn, hội nghị về đẩy mạnh các chương trình xã hội hóa sàng lọc cũng hạn chế triển khai vì tình hình dịch COVID-19, cùng với đó là khó khăn về kinh phí, chưa thực hiện chỉ tiêu xã hội hóa về chương trình này. Hiện nay, phụ nữ ở vùng thành thị ngày càng quan tâm đến việc khám SLTSVSS, nhưng vẫn còn không ít sản phụ, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, miền núi vì nhiều lý do chưa quan tâm nhiều đến việc SLSS, trong đó có nguyên nhân do điều kiện kinh tế gia đình khó khăn...

Thực tế cho thấy, việc SLTSVSS không chỉ là chuyện của mỗi gia đình, mà chính là bước đi lâu dài của ngành Dân số nói riêng và cả xã hội nói chung. Vì mục tiêu cải thiện, nâng cao chất lượng giống nòi, ngoài sự nỗ lực của cơ quan chuyên môn, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cần chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân, thực hiện việc khám thai định kỳ, kiểm tra SLTSVSS, từ đó mới có thể phát hiện sớm bệnh và hạn chế tối đa việc để lại di chứng bệnh tật ở trẻ.

NGỌC QUỲNH