Cụ Nguyễn Văn Trúc (26/4/1942), hiện là Chủ tịch Hội Sinh vật cảnh Phú Yên, đã dành những năm tháng tuổi hưu để nghiên cứu bảo tồn và phát triển cây linh sam (ba chia) có nguy cơ tuyệt chủng, góp phần thêm sắc màu cho cây cảnh bonsai ở xứ sở “hoa vàng cỏ xanh”.
Ở tuổi 76, nhưng ông Nguyễn Văn Trúc còn minh mẫn, chắc khỏe, luôn nhiệt tình trong công tác Hội Sinh vật cảnh và “cháy hết mình” với cây cảnh bonsai, đặc biệt là đam mê nghiên cứu bảo tồn, phát triển cây ba chia.
Ông Nguyễn Văn Trúc sinh ra và lớn lên ở thôn Mỹ Hòa, xã Hòa Thắng (huyện Phú Hòa). Ông tham gia cách mạng từ rất sớm. Thời kháng chiến chống Mỹ ông từng là Bí thư Huyện ủy Tuy Hòa 2 (nay là huyện Phú Hòa). Sau ngày 30/4/1975, ông tham gia nhiều cương vị như: Chủ tịch UBND TX Tuy Hòa, Bí thư Thị ủy Tuy Hòa... Sau khi tái lập tỉnh Phú Yên (7/1989), ông làm việc ở Tỉnh ủy, giữ nhiều chức vụ, như: Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy, Phó Bí thư Tỉnh ủy... Trước khi về hưu năm 2002, ông có thời gian 2 năm (1998-1999) đảm nhiệm chức vụ Quyền Bí thư Tỉnh ủy Phú Yên.
Tiếp chúng tôi tại khu vườn ở khu phố Định Thọ, thị trấn Phú Hòa, huyện Phú Hòa, ông Trúc trải lòng: “Sinh ra từ con nhà nông, nay về hưu, tôi cũng trở lại làm nông dân và chọn mô hình vườn - rừng để phát triển kinh tế gia đình”.
Theo chân ông tham quan khu nhân giống cây ba chia, chúng tôi đặt vấn đề về cây cảnh này hiện nay, có lẽ “gãi trúng chỗ ngứa” nên ông cười sảng khoái chia sẻ rất rành rọt về quy trình kỹ thuật mà ông đang bảo tồn, nhân giống loại cây này. Ông Trúc khẳng định: “Nói đến cây ba chia thì các tỉnh Nam Trung Bộ đều có, nhưng dân chơi cây cảnh phải thừa nhận chỉ có ba chia ở vùng núi huyện Sông Hinh là có giá trị nhất với loại ba chia hoa tím, lá rất nhỏ. Muốn có cây ba chia loại này, người chơi cây cảnh phải chiết cành hoặc cấy ghép, không thể ươm hạt như loài khác”.
Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, năm 2010 ông Nguyễn Văn Trúc bắt đầu nhân giống loài cây này bằng cách mua cây nguyên liệu đem về chiết cành rồi đem cấy với giống ba chia ở Sông Hinh. Khi trao đổi kỹ thuật, chúng tôi mới biết niềm đam mê bảo tồn của ông đối với ba chia. Ông Trúc rành rọt: “Chọn cành chiết trên cây mẹ phải là cành cây khỏe mạnh, có khả năng phát triển tốt mới cho tỉ lệ sống cao, không nên chọn cành chiết quá to hoặc quá nhỏ. Sau khi chọn cành chiết xong, tiến hành khoanh vỏ quanh khu vực cần chiết (chiều dài của đoạn cành sẽ chiết phụ thuộc vào đường kính của cành cây). Khi nào vết khoanh khô thì dùng rễ bèo ta phơi khô nhúng nước cho ướt đắp xung quanh vết cắt đã khô. Tiếp theo, sử dụng túi ni lông trong bao quanh rồi buộc lại. Một thời gian ngắn cây chiết cành sẽ cho ra rễ. Khi rễ già đi có màu sẫm lại là lúc chúng ta có thể cắt cành chiết mang đi trồng như những giống cây thông thường khác. Cây chiết cành mới trồng cần được giữ ẩm và che bóng mát”.
Một kỹ thuật cơ bản theo kinh nghiệm mà ông Trúc “bật mí” khi chiết cành ba chia là: Lần đầu tiên sau khi trồng cành chiết nên tưới cây cho thật đẫm nước, dùng tay lắc nhẹ cây để cát trôi; bình quân mỗi ngày tưới nước cho cây 1 lần, thực hiện lặp đi lặp lại khoảng 3 tuần; 6 tháng sau là có thể cắt tỉa cây như ý muốn. Muốn cây ra nhiều hoa và nở rộ cùng thời điểm, người chơi hoa cần cắt bỏ hết gai rồi hãm nước để lá rụng đi, tưới bổ sung thêm phân kali. “Ngoài tự nhiên hiện nay, giống này hầu như bị cạn kiệt, nên phải nhân giống. Sắp tới, tôi sẽ triển khai mô hình này cho anh em trong Hội Sinh vật cảnh, từ đó khuyến khích họ làm giàu từ chính cây ba chia”, ông Trúc tỏ bày.
Là một trong những người sành chơi bonsai ở xứ Nẫu, nhà văn Huỳnh Thạch Thảo, Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Phú Yên, cho biết: “Ba chia là loại cây thuần Việt, chỉ có ở vùng núi các tỉnh Nam Trung Bộ. Cả một thân cây khô, chỉ riêng một nhánh nhỏ sống, tạo cảm giác nó như một vật hóa thạch, cổ xưa, tưởng chừng đã chết, nhưng vẫn luôn trường tồn. Đó là cái hay, đặc biệt của ba chia. Cụ hai Trúc là người đam mê cây cảnh, đặc biệt là ông “sống chết” với cây ba chia. Hiện nay, việc sưu tầm, nhân giống, bảo tồn loài cây lá nhỏ này của cụ là một việc làm có ý nghĩa, khoa học. Những hội viên sinh vật cảnh như chúng tôi rất trân trọng”.
HOÀNG HÀ THẾ
