Nhân Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS 2017 và Ngày Thế giới phòng, chống AIDS (1/12), PGS-TS Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã trả lời phỏng vấn về những thay đổi căn bản trong công tác điều trị HIV/AIDS.

* Thưa Cục trưởng, đâu là những khó khăn, thách thức trong công tác phòng, chống HIV/AIDS hiện nay?

- Dịch HIV/AIDS ở Việt Nam tiếp tục có xu hướng giảm, tuy nhiên vẫn chưa đảm bảo tính bền vững và vẫn tiềm ẩn những nguy cơ bùng phát nếu chúng ta không có những biện pháp can thiệp mạnh mẽ và hiệu quả. Đáng chú ý là có sự đan xen giữa các hành vi của nhóm người nghiện chích ma túy và nhóm phụ nữ bán dâm, nhóm nam có quan hệ tình dục với nam... trong khi mức độ bao phủ của các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS còn rất hạn chế. Bơm kim tiêm, bao cao su mới chỉ đáp ứng được khoảng 30% nhu cầu và nay tiếp tục cắt giảm. Điều trị Methadone mới chỉ đạt được 65,7% chỉ tiêu Chính phủ giao. Điều trị ARV mới đáp ứng được 58,1% số người nhiễm HIV được phát hiện. Dịch vụ ở miền núi, vùng sâu, vùng xa còn khó tiếp cận.

Khó khăn nữa là trong những năm gần đây, kinh phí từ ngân sách Nhà nước cấp cho các chương trình phòng, chống AIDS liên tục bị cắt giảm, những tỉnh không có dự án quốc tế tài trợ gặp nhiều khó khăn trong triển khai các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, nên chủ yếu là cung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS thụ động. Do đó, các hoạt động can thiệp giảm tác hại, tư vấn xét nghiệm HIV, huy động và kết nối, chuyển gửi điều trị ARV hầu như không được triển khai tại cộng đồng. Dự kiến từ năm 2018, các tổ chức quốc tế sẽ giảm nhanh việc tài trợ cho phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam và nếu còn thì chủ yếu hỗ trợ chúng ta về kỹ thuật. Do vậy, các hoạt động phòng chống HIV/AIDS, đặc biệt là việc đảm bảo điều trị cho bệnh nhân AIDS, sẽ bị ảnh hưởng rất lớn. Việc này đòi hỏi phải nhanh chóng chuyển bệnh nhân sang hệ thống điều trị thanh toán qua bảo hiểm y tế (BHYT).

Bên cạnh đó, tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV/AIDS vẫn còn cao, gây cản trở cho những người có nhu cầu tiếp cận với các dịch vụ dự phòng, điều trị, chăm sóc nhiễm HIV/AIDS, làm giảm tác dụng và hiệu quả của các dịch vụ này, bao gồm cả việc mua và sử dụng thẻ BHYT...

* Được biết trong thời gian tới, chúng ta sẽ có bước thay đổi căn bản trong công tác điều trị HIV/AIDS. Bệnh nhân AIDS sẽ được chuyển điều trị từ chương trình dự án sang điều trị từ nguồn quỹ BHYT. Cục trưởng có thể cho bạn đọc biết rõ hơn về sự thay đổi này?

- BHYT được Chính phủ xác định là giải pháp bền vững cho việc đảm bảo điều trị HIV/AIDS nói chung và điều trị bằng thuốc ARV cho người nhiễm HIV nói riêng. Chính vì vậy trong thời gian qua, Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, ngành và UBND các tỉnh thực hiện hàng loạt hoạt động để triển khai việc thanh toán chi phí điều trị HIV/AIDS cho người nhiễm HIV có thẻ BHYT.

Về chính sách, Chính phủ đã ban hành Quyết định 2188/QĐ-TTg ngày 15/11/2016 quy định về việc thanh toán thuốc ARV từ nguồn BHYT và hỗ trợ người sử dụng thuốc kháng vi rút HIV. Có thể nói đây là quyết định quan trọng để Bộ Y tế, Bảo hiểm xã hội Việt Nam xây dựng tiếp các hướng dẫn cụ thể như Thông tư 28/BYT-TT ngày 28/6/2017 quy định quản lý thuốc ARV từ Quỹ BHYT và hỗ trợ chi phí cùng chi trả đối với thuốc ARV cho người nhiễm HIV có thẻ BHYT. Quyết định trên cũng giúp UBND các tỉnh chuẩn bị các điều kiện mua thẻ BHYT cho người nhiễm HIV. Thủ tướng cũng có Quyết định 1125/QĐ-TTg ngày 31/7/2017 quyết định thời điểm thanh toán thuốc ARV từ quỹ BHYT là từ năm 2019. Như vậy, các bộ, ngành và các tỉnh, thành phố phải tích cực chuẩn bị các điều kiện để thực hiện quyết định này.

Theo báo cáo từ các địa phương, cả nước hiện có 403 cơ sở điều trị HIV/AIDS, không kể cơ sở cấp phát thuốc ARV. Cho đến hết quý III/2017 đã có 296 cơ sở điều trị HIV/AIDS, chiếm 73%, được kiện toàn - tức là đã ký được hợp đồng và sẵn sàng thanh toán các chi phí điều trị HIV/AIDS thông qua BHYT. Như vậy vẫn còn 27% cơ sở chưa ký được hợp đồng với BHYT bao gồm: 17 trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS chưa ký hợp đồng với BHYT và không cung cấp được dịch vụ BHYT do bác sĩ không có chứng chỉ hành nghề, không có giấy phép hoạt động về khám chữa bệnh HIV/AIDS. 7 tỉnh, thành phố với 41 cơ sở điều trị đang điều trị tại trung tâm y tế không có chức năng khám chữa bệnh qua BHYT, do vậy không thể cấp giấy phép hoạt động. Một số tỉnh đang chờ chủ trương sáp nhập bệnh viện huyện với trung tâm y tế huyện theo Thông tư 51 của Bộ Y tế.

Sau khi có Quyết định 2188/QĐ-TTg ngày 15/11/2016 quy định về việc thanh toán thuốc ARV từ nguồn BHYT và hỗ trợ người sử dụng thuốc kháng vi rút HIV, các địa phương đã tích cực vận động người nhiễm HIV tham gia BHYT bằng tiền cá nhân nếu có điều kiện, các tỉnh cũng sẵn sàng hỗ trợ mua thẻ BHYT cho người nhiễm HIV nếu khó khăn hoặc có nhu cầu. Dự án Quỹ Toàn cầu phòng, chống HIV/AIDS cũng đã dành một khoản kinh phí hỗ trợ các địa phương khó khăn mua thẻ BHYT cho bệnh nhân. Với hàng loạt giải pháp như vậy, độ bao phủ BHYT trong bệnh nhân tham gia điều trị thuốc kháng HIV tăng từ 64% (tháng 2/2017) lên 82% (tháng 9/2017). Đáng chú ý, có 6 tỉnh đạt mục tiêu 100% người nhiễm HIV có thẻ BHYT là Bạc Liêu, Bình Định, Cà Mau, Cao Bằng, Lai Châu, Lạng Sơn và có tới 23 tỉnh có tỉ lệ bao phủ BHYT trong bệnh nhân điều trị trên 90%.

* Thưa Cục trưởng, trong thời gian tới, chúng ta phải làm gì để đạt được Mục tiêu 90-90-90 hướng tới kết thúc dịch AIDS ở Việt Nam?

- Trước tiên, chúng ta cần nhanh chóng chuyển đổi việc định hướng từ phòng, chống HIV/AIDS chủ yếu dựa vào viện trợ sang phòng, chống HIV/AIDS lồng ghép, phân cấp và dựa vào ngân sách trong nước. Ngân sách trong nước bao gồm ngân sách nhà nước từ Trung ương, địa phương và BHYT; dồn tổng lực để đạt được Mục tiêu 90-90-90 vào năm 2020.

Chúng ta phải tiếp tục hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật về phòng, chống HIV/AIDS, bao gồm cả việc ban hành văn bản mới, rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản đã ban hành, kể cả Luật Phòng, chống HIV/AIDS. Bên cạnh đó, cần kiện toàn mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS bao gồm từ Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS, các phòng khám và điều trị HIV/AIDS; lồng ghép các dịch vụ và phân cấp về tuyến cơ sở; cộng đồng các dịch vụ tư vấn xét nghiệm HIV, điều trị Methadone, điều trị ARV.

Tiếp tục đẩy mạnh cung cấp dịch vụ từ truyền thông nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi có hại, thực hiện hành vi an toàn dự phòng lây nhiễm HIV của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là của những người dễ tổn thương, người dân sống ở vùng sâu, vùng xa, đồng bào dân tộc ít người đến mở rộng các dịch vụ can thiệp giảm tác hại, tư vấn xét nghiệm phát hiện HIV và điều trị cũng như giám sát dịch.

Và cuối cùng vẫn cần phải huy động được các nguồn lực và đảm bảo tài chính cho công tác phòng, chống HIV/AIDS từ các nguồn khác nhau, cả các nguồn lực từ doanh nghiệp hoặc xã hội hóa một số dịch vụ… để đảm bảo duy trì, mở rộng và nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, khi các nguồn tài trợ quốc tế bị cắt giảm.

*Xin cảm ơn Cục trưởng!

NGỌC VIỆT (thực hiện)