Hơn 70 tác phẩm điêu khắc được các bảo tàng trong nước lưu giữ, khoảng 100 tác phẩm ở các bộ sưu tập tư nhân và bảo tàng nước ngoài đã khẳng định vị thế của Ðinh Rú trong nền mỹ thuật Việt Nam đương đại. Thế nhưng, không nhiều người biết Ðinh Rú là tên do Anh hùng Ðinh Núp đặt cho cậu con nuôi của mình.
Nhà điêu khắc Đinh Rú đang tạc tượng gỗ.
TỪ PHIÊN DỊCH TRỞ THÀNH CON NUÔI ANH HÙNG NÚP
Điêu khắc gia Đinh Rú tên thật là Đằng Trên, người dân tộc Chăm, sinh năm 1937 ở Ninh Thuận. Ông mồ côi mẹ khi mới lên 10 tuổi, cha ông kế tục với một phụ nữ người dân tộc thiểu số ở Quảng Ngãi. Thuở nhỏ, ông theo cha, một thợ chạm tài hoa, đi khắp nơi. Sau này, cha ông chuyển nghề đi buôn bò khắp các tỉnh duyên hải Trung Bộ và đặc biệt là Tây Nguyên. Đến Tây Nguyên, cậu bé Đằng Trên “bị” tượng nhà mồ của đồng bào bản địa cũng như văn hóa nơi đây hút hồn. Đó có thể xem là bước đầu tạo dấu ấn trong tâm hồn để hình thành một nhà điêu khắc Đinh Rú sau này.
Hơn 12 tuổi, như một cơ duyên của cuộc đời, Đằng Trên trở thành “người lính con” của bộ đội Việt Minh ở Trung đoàn 120 Tây Nguyên. Giao liên là công việc của Đằng Trên lúc đó. Thời điểm này, ông đi hầu hết các buôn làng Tây Nguyên. Đi cũng đồng nghĩa là sống với văn hóa nơi ông đã đến. Và văn hóa, đặc biệt là nghệ thuật điêu khắc tượng nhà mồ đã “vào” người ông tự nhiên như con suối, cánh rừng của đại ngàn xanh thẳm.
Năm 1954, Đằng Trên lên chuyến tàu đầu tiên tại Quy Nhơn (tỉnh Bình Định) tập kết ra Bắc, đóng quân ở tỉnh Nghệ An. Ở miền Bắc, ông đã gặp Anh hùng Núp - một người con huyền thoại của Tây Nguyên, nhân vật chính trong tác phẩm Đất nước đứng lên của nhà văn Nguyên Ngọc. Đinh Rú kể về cơ duyên ông trở thành con nuôi Anh hùng Núp: “Khoảng năm 1956, Anh hùng Núp thường được mời đi nói chuyện ở các trường học. Lúc đó, Anh hùng Núp chưa nói rành tiếng Kinh nên cần người phiên dịch. Cũng là cơ duyên, tôi được chọn làm phiên dịch từ tiếng BaNa sang tiếng Kinh cho Anh hùng Núp. Nói thật, dù biết tiếng BaNa nhưng tôi cũng không rành hết, do đó vừa dịch vừa đoán, cái nào không hiểu thì… tùy cơ ứng biến”.
Cảm tình với chàng trai mồ côi sau những chuyến đi phiên dịch cho mình, Anh hùng Núp đã nhận Đằng Trên làm con nuôi và đặt tên là Đinh Rú. Điêu khắc gia Đinh Rú giải thích: “Đinh là họ của ông già Núp, còn Rú ở Nghệ An có nghĩa là rừng. Ông già có một người con trai nhỏ hơn tôi tên là Đinh Rúc”. Đinh Rú quý tình cha con này đến độ tên thật Đằng Trên chỉ còn trong giấy khai sinh.
VẼ QUẢ BÍ THÀNH… ÐIÊU KHẮC GIA
Đóng quân ở Nghệ An sau khi tập kết, Đằng Trên vừa học chữ vừa học quân sự. Năm 1957 có đợt chỉnh huấn, chỉnh quân. Cũng như những người lính khác, ông được phát giấy để viết báo cáo kết quả học tập. Trong khi tất cả mọi người hăng say viết để chứng minh mình học hành nghiêm túc thì ông lại ngồi giương mắt nhìn tờ giấy trắng. Không hiểu trời xui đất khiến thế nào, ông bất thần vẽ hai trái bí rồi tô màu thật đẹp để… báo cáo. Tất nhiên, các báo cáo đều được thu lại để nộp lên cấp trên. Riêng báo cáo của Đằng Trên đến tận tay thiếu tướng Lê Quang Hòa. Liền sau đó, Đằng Trên được gọi lên Bộ Tư lệnh Quân khu 4 gặp vị thiếu tướng tinh đời. Thiếu tướng Lê Quang Hòa hỏi: “Cháu thích vẽ lắm hả? Nếu thích chú cho đi học”. Lúc đầu, cậu trai Đằng Trên rất hoảng nhưng khi nghe vị tướng hỏi thế thì ông chỉ thốt lên được hai từ: “Thích lắm!”.
Đinh Rú cầm quyết định về Trường Văn hóa Dân tộc và ngay sau đó (năm 1958), ông thi vào Trường Mỹ thuật Việt Nam ở hệ trung cấp hội họa. Suốt thời gian học mỹ thuật, Đinh Rú luôn học xuất sắc và đỗ đầu khóa với số điểm tuyệt đối 20/20 qua tác phẩm Hũ gạo kháng chiến. Kết quả học tập này như tấm giấy thông hành để lên thẳng hệ đại học, nhưng Đinh Rú lại rẽ sang điêu khắc và… thi lại từ đầu. Nhưng cũng chính sự “rẽ ngoặt” đó mới có một điêu khắc gia Đinh Rú nhiều cống hiến trong làng mỹ thuật ngày nay.
Tác phẩm điêu khắc trong nhà Đinh Rú.
Nói đến điêu khắc gia Đinh Rú là nói đến các giải thưởng và tượng của ông được các bảo tàng, nhà sưu tập ưa chuộng. Trong rất nhiều triển lãm, trại sáng tác hay các cuộc thi, hễ Đinh Rú “dự phần” thì chắc chắn là ông có giải. Nhắc đến chuyện giải thưởng, ông cười khiêm tốn: “Do nhiều người không tham dự nên tôi có giải thôi!”. Năm 2007, Đinh Rú được trao giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Còn tác phẩm của ông có mặt hầu hết ở các bảo tàng trong cả nước và các bảo tàng của Anh, Pháp, Mỹ, Ý, Thụy Sĩ, Canada, Malaysia, Nhật… Đặc biệt ở Nhật, Đinh Rú nhẩm tính các nhà sưu tập và bảo tàng đã mua của ông 48 pho tượng.
Để có được thành quả như hôm nay, Đinh Rú rất nhọc nhằn trong những ngày đầu về học Trường Mỹ thuật Việt
Nhiều người cho rằng tượng của Đinh Rú (đa phần bằng gỗ) là bước nối tiếp, kế thừa của tượng nhà mồ Tây Nguyên. Điều này hẳn nhiên đúng nhưng không phải đúng hoàn toàn. Đinh Rú nói: “Tượng nhà mồ giá trị ở chỗ cái hồn của người sống muốn gửi cho người chết chứ không hẳn là hình thức bên ngoài. Tôi tạc tượng cũng là tạc cái hồn của mình vào pho tượng”. Chính vì Đinh Rú tạc “hồn tượng” bằng những nét chạm khỏe khoắn như những vết rìu khắc vào thân gỗ của tượng nhà mồ nên được các nhà sưu tập ưa chuộng chăng?
TRẦN HOÀNG NHÂN
