Sau mấy cơn mưa chiều vừa phải, cánh đồng trước ngõ xanh trở lại. Lúa cuối thì con gái chuyển sang tròn mình ngậm sữa, mùa thu đang về với đất Phú trời Yên.
Gió nam bớt khô rốc, để lộ tiếng cu gáy sau bờ tre, tiếng trẻ thơ râm ran ngoài ngõ. Bao dư âm, hương sắc mùa tựu trường thời bao cấp vất vả, đáng yêu ngày xưa cũng níu nhau ùa về.
Mẹ tôi làm bánh tráng. Hương bột gạo trắng phau quay tròn trong cối đá, từ sau bữa cơm chiều đến nửa khuya. Mẹ đi chợ sớm. Bước chân len lén, sợ lũ trẻ thức giấc. Năm nào cũng vậy, sắp đến mùa tựu trường, đòn gánh trên vai mẹ oằn xuống nhiều hơn vì không chỉ vài trăm bánh tráng như mọi ngày mà còn thêm mươi ký lúa. Mặt trời nửa gang tay, tan chợ, bước chân quen cùng đôi quang gánh về nhà có hương áo mới, vở mới…
Vở mới không trắng tinh và nhiều như bây giờ mà quý giá vô cùng. Nâng niu cảm xúc từ bàn tay mẹ, từ chiều tối, sột soạt những tờ bạc dôi dư sau khi đã tính đủ tiền gạo trấu, gom niềm vui nghĩ đến những mua sắm cho con trước buổi tựu trường. Thân quen cảm giác được cha chỉ dẫn bao bìa, viết nhãn, khuấy hồ, rồi xoa đầu “hết hè rồi, cúp đầu cho gọn gàng…”. Vui sao trên chiếc băng dài dưới tán cây gòn mát rượi, trẻ nhỏ ngồi chờ đến lượt ngồi thun cổ trên ghế cao lắng nghe mùi dầu, mùi tóc với âm thanh rù rù từ chiếc tông đơ.
Sách thì không thể mới, nhưng yên tâm, buổi học đầu tiên sẽ được đón nhận từ thầy cô chủ nhiệm, bốn bạn cùng bàn một bộ sách cũ, mà vui! Sách cũ cứ thế trao tay qua từng thế hệ. Bạn bè cùng một bộ sách, dù thích hay không cũng phải ngồi chép, soạn bài chung dưới ngọn đèn dầu, hôm nay nhà tôi ngày mai nhà bạn, trái cây, khoai sắn, khoảng sân, góc vườn… như là của chung. Có lần vô tình bắt gặp tên chị gái mình khép nép trong trang sau quyển sách, vậy mà cảm giác tự hào, lung linh…
Hành trang tựu trường của tuổi thơ bạn bè quê tôi còn có hương lúa, hương vườn và cả hương rừng. Hương rừng từ chiếc gùi cha đi kẹp đác mỗi chiều về. Cha bảo làm thêm vài chuyến để mua đồ mới cho lũ nhỏ tựu trường. Hết đác, cha lại cùng mấy bác hàng xóm rủ nhau hái đỏ, nhặt hạt ư... Việc gì cũng làm, chỉ để mua dụng cụ học tập cho các con, xong xuôi mới tính chuyện sửa phên dừng mái ngói đón mùa đông. Hồi ấy đa phần dụng cụ học tập vừa hiếm, vừa đắt nên cha mẹ nào cũng lo xa. Nhà đông con đi học, áo quần mũ dép mẹ nhẩm tính bằng lúa để dành trong bồ. Bút mực, vở mới có khi được tính từ đàn gà, giồng khoai. Người lớn lo nghĩ, trẻ nhỏ chờ mong rồi sung sướng hít hà những hương mùa mới.
Bạn bè tôi có đứa phải tự lo từ lúc lên chín lên mười bằng nhiều việc nhỏ như: mò cua bắt ốc, hái rau má, ớt rừng, có đứa giữ em, chăn bò cho nhà khác, chắt mót dành dụm rồi cũng đủ cặp sách tựu trường.
Hương mùa tựu trường không lan tỏa trong không gian như hương hoa sữa, hoa sứ; không thơm ngọt như hương bánh trung thu hay phong phú như hương mùa tết... Cứ đến cuối tháng 8, tôi tìm đến hiệu sách để được nghe hương của sách vở, bút mực, thước kẻ, cặp da, khăn quàng. Có lẽ, khi tuổi đời càng xa thời cặp sách trường làng, càng nghe hương tựu trường nồng nàn hơn.
NGÔ TRỌNG CƯ
