Về thăm quê, tìm lại ngôi trường tiểu học xưa từng có 5 năm đi học. Trường xây cấp bốn từ thời xa lắc giờ hoang phế. Mái ngói võng, trụt trồi từng đoạn; che nắng thì được chứ chắc chắn không thể che mưa. Bàn ghế trong các phòng học bám đầy bụi, sứt chân mẻ góc nằm chồng chất, xiêu vẹo ngả nghiêng. Nghe nói trường mới dời ra gần mặt lộ, xây hai tầng trên khu đất rộng rãi, khang trang. Phải rồi, cuộc sống đi lên thì ngôi trường - nơi vun bồi, chăm chút các thế hệ tương lai - cũng không thể nào cứ bé nhỏ đơn sơ mãi được. Vậy nhưng với chúng tôi, một thế hệ học trò thời khốn khó, ngôi trường đơn sơ bé nhỏ kia lại vô cùng gắn bó yêu thương bởi có quá nhiều kỷ niệm.
Trường xây cấp bốn, độc một dãy năm sáu phòng học đứng phơi trên triền đồi trọc không một bóng cây. Sân trường là cái sân đất nện, lầy lội mùa đông, chang chang nắng mùa hè. Năm đó thầy Tiến chủ nhiệm lớp 4 kiếm đâu mang về hai cây bàng. Thầy xắng xở hỏi cả lớp: Các em có muốn sân trường ta giờ ra chơi có bóng mát không? Có ạ, lũ nhỏ gào lên. Bởi suốt mấy tháng hè dang nắng rêm đầu, đứa nào nghe vụ ra chơi có bóng mát mà chẳng khoái? Vậy thầy trò ta cùng trồng, chăm hai cây bàng nhé? Ráng chăm cho bàng mau lớn, sân trường sẽ mát liền thôi! Nghe thầy hứa hẹn bắt ham. Giờ lao động cả lớp xúm hì hụi đào lỗ, trồng cây, tưới nước; xong chạy tìm que cắm vòng tròn bảo vệ xung quanh. Ngày ngày, tổ trực nhật được thầy phân công lo xách nước tưới bàng. Cái giếng nhà dân cạnh trường có lúc không mở cửa, lũ nhỏ xách gàu chạy ra tận con sông cách trường hơn nửa cây số múc nước về tưới! Tưởng được khen, ai dè thầy Tiến biết, giận đùng đùng thiếu chút bẻ roi quất đít. Thầy nạt mấy ông đầu têu một trận, cấm tiệt từ nay không được ra sông. Thầy bảo: Sông nước nguy hiểm vô cùng, năm ngoái đã có mấy em xóm dưới ra sông chơi rồi chết đuối… Lũ nhỏ nghe toát mồ hôi lạnh. Giờ mới hiểu vì sao biết chuyện học trò ra sông xách nước thầy lại nổi giận dữ dằn…
Hai cây bàng - chắc nhờ sự chăm sóc đầy yêu thương của thầy trò - nên mướt rượt, lớn nhanh. Qua một năm đã cao quá đầu người, hiên ngang xòe hai tán lá nhỏ tròn hệt hai cái ô che nắng trong sân. Lá bàng to, trải ra mát rượi. Giờ ra chơi, mấy đứa xúm nhau giành chỗ đứng túm tụm dưới ô che nắng nói cười hỉ hả. Thầy Tiến bảo: Bàng lớn nhanh vầy chỉ vài năm nữa là sân trường rợp mát… Nhưng sang năm tụi em rời trường rồi thầy ơi! Ờ há, cả lũ xịu mặt. Thầy Tiến cười: Các em đi thì để bóng mát lại… che cho mấy lớp đàn em, mất mát gì đâu? Nghe có lý nhưng dù sao nghĩ đến lúc phải xa trường xa thầy, xa hai cây bàng yêu dấu tự nhiên đứa nào cũng thấy buồn buồn…
*
Trường cũ xập xệ, hoang vu nhưng hai cây bàng thì ngược lại - lừng lững cao to, rợp bóng xuống mảnh sân trường giờ đem so với tán bàng đã trở nên quá bé! Lá bàng rơi vương vãi bên hiên, chen chúc xếp lớp trên nền đất nện. Lá nằm mục rã xương chen với lá còn tươi rói. Vài chiếc bết sâu xuống lớp bùn của mùa mưa năm trước. Gió thu thổi lộng. Rào rào, thêm vài chiếc lá vàng/đỏ lại lìa cành, lăn lăn trên mặt đất. Cảnh tượng thật chẳng khác chi đoạn mở đầu trong tập truyện ngắn Gió đầu mùa của cố văn sĩ Thạch Lam! Bất giác tôi, cô học trò cũ, không biết nghĩ sao lại chạy sang nhà bên mượn cây chổi xương về hậm hụi khom lưng quét tới quét lui. Tôi quét sạch hết cả thềm sân, gom đống lá bàng lại một nơi xong đi xin lửa về đốt. Ngọn lửa chầm chậm cháy lan, tỏa khói lắt lay trong cái không gian chiều dường nghe rón rén thực hư bao bước chân hoài niệm. Chỉ vậy thôi mà lòng đã thấy ấm. Tôi đứng trong sân trường nhìn khắp lượt lần cuối rồi vẫy tay chào tạm biệt hai cây bàng. Hốt nhiên thấy nhớ thầy Tiến da diết. Thầy ơi, học trò thầy hôm nay về thăm trường cũ. Trường còn, hai cây bàng còn mà thầy giờ nơi đâu…
Y NGUYÊN
