Làng vẫn đó, sau lưng là núi, trước mặt là cánh đồng rộng và con đường quanh co uốn khúc. Làng vẫn đó mà tiếng gõ nhịp đều đặn của những chiếc xe bò ngày cũ thì chỉ còn lại trong tâm tưởng.
Tôi nhớ làng những ngày trời còn mờ hơi đất. Khi ấy, bóng người đi trong sương sớm rồi khuất hẳn về hướng núi chỉ còn lại tiếng móng của những con bò kéo xe gõ đều trên nền đường đầy sỏi nhỏ. Xa dần, xa dần. Dọc theo các triền soi thoai thoải là lớp lá đã rã tàn đan xen của dây đậu đỏ. Người ta cắt gom chúng lại bỏ vào lòng xe, kịp khi nắng lên cao những quả đậu giòn khô tự bung lớp vỏ đều tí tách. Cho đến tận chiều muộn, đoàn người trở về cùng những chiếc xe bò chở đầy những bao đậu đỏ cùng củi đốt, loại củi khô bị trôi dạt vào các khe núi sau mùa lụt tháng mười dễ bắt lửa và cháy đượm. Mùa đông ở làng dường như kéo dài hơn thường lệ vì cánh đồng trống vụ phía trước mênh mông gió cùng hơi lạnh từ chân núi kéo về tê tái rét. Bởi vậy, người làng thường có thói quen chuẩn bị chu tất những thứ cần thiết cho một năm sắp đến, nhất là củi để sưởi ấm đến giáp tận năm sau.
Tôi nhớ những ngày trời trong vắt và mía trổ cờ lau trắng thì đường làng rộn lên tiếng gõ nhịp của những chuyến xe bò bắt đầu mùa ép đường. Những mùa như thế, chỉ cần chiều muộn, lũ trẻ làng thường tập trung lại nơi đầu xóm, ngóng chiếc xe bò đầu tiên vượt qua những cụm duối già nơi chân núi. Những chiếc xe bò trở về đem theo mùi thơm của mật đường mới nấu. Loại đường đen được ép thủ công và nấu bằng lò che đắp đất nổi. Món quà đầu tiên của mùa bao giờ cũng là loại đường dẻo sánh vàng màu hổ phách. Chúng dẻo thơm và đượm vị suốt cả thời ấu thơ của bao thế hệ già trẻ trong làng.
Tôi thích những đêm trở gió, cha thường gom những thân củi có lõi gỗ chưa bị mục chất thành đống đốt sưởi bên chuồng gia súc. Tôi ngồi trong lòng chiếc xe bò trông ra màn đêm cứ thi thoảng sáng lên bởi những chùm lửa li ti nở bung tàn đỏ. Khói cùng hơi ấm tỏa ra vừa sưởi đàn bò, vừa xua lũ muỗi trong màn đêm dày đặc. Trong lúc giữ lửa, cha thường vùi vào đó những quả chuối sứ xanh hay những củ khoai lang ruột trắng. Khi chúng đã bắt lửa than chín thơm quyện trong mùi khói, tôi thường giữ thật lâu, cảm nhận hơi ấm xuyên qua đôi bàn tay lấm lem than bụi. Và tôi đã ngủ quên trong không gian ấm áp, trong lòng chiếc xe bò cũ kỹ ám mùi rạ rơm cùng cỏ khô hăng hắc.
Cho đến tận sau này, khi những chiếc xe bò dần vắng bóng thì cha mẹ vẫn giữ gìn cẩn thận chiếc xe của gia đình như chứng nhân thời cuộc. Nông thôn mới, cơ giới hóa toàn phần, người làng vẫn nuôi gia súc nhưng chỉ để bán mua chứ không dùng sức cày kéo nữa. Mỗi bận về thăm quê trong sự vội vàng bởi bao điều lo toan thường nhật, đi qua mái hiên vô tình chạm vào mặt gỗ thành xe mòn nhẵn, cảm nhận được mùi hương ẩm mục của vô số cỏ cây ám vào vân gỗ chợt thấy lòng nặng nợ nhớ thương những tháng ngày đã cũ.
Làng vẫn đó nhưng cố nhân thì tít tắp và tiếng gõ nhịp của chiếc xe bò chỉ còn lại trong tâm tưởng. Làng vẫn đó, cánh đồng vẫn ngun ngún gió nhưng suốt một dải đất dài tiếp giáp chân núi nay nhiều đổi khác. Những con bìm bịp núi có bộ lông màu hung đỏ kêu lẻ loi dọc triền soi cũ. Chúng sẽ chẳng bao giờ còn thấy những con bù nhìn với hai cánh tay kiên định, mặc bộ áo rộng thùng thình im lìm giữ đất. Chúng chẳng bao giờ còn thấy những chiếc xe bò chậm rãi về làng mang theo bao nhiêu thảo thơm của một thời thơ ấu.
Tôi ngồi bên hiên nhà cũ, mới tháng tư mà tiết trời đã ẩm ương gió mưa vần vũ. Tôi mặc cho cái lạnh của gió núi lùa về, ngủ vùi trong lòng chiếc xe bò cũ kỹ. Tôi vỗ về giấc mơ thơ trẻ, mơ những gương mặt hiền lành mắt đơm cúc áo với ánh nhìn sâu thăm thẳm cùng tiếng gõ nhịp đều đặn của những chuyến xe bò của một thời xa lắc.
NGUYÊN HẬU
