Thời gian gần đây rộ lên trào lưu viết tiểu thuyết lịch sử - huyền sử. Điều này là tốt cho văn học nước nhà. “Dân ta phải biết sử ta/ Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Bác Hồ đã từng căn dặn như thế. Trong những tiểu thuyết lịch sử - huyền sử, tôi quan tâm tới cuốn Thần thuyết của người Chim của nhà văn Văn Lê.

Cuốn này chào đời năm 2014, đến nay được 6 tuổi, và có vẻ như đang chìm vào sương khói. Tôi tiếp cận văn bản cuốn sách chừng năm nay, và ngay lập tức nhận ra sự hùng vĩ của tác phẩm, mặc dù việc thẩm thấu câu chuyện chẳng dễ dàng chút nào.

Có một nghịch lý là lao động nhà văn nói riêng và lao động nghệ thuật nói chung đôi khi không tương xứng với sự đón nhận của độc giả. Người đọc chẳng lạ gì Văn Lê. Nhắc đến ông, người ta nhớ ngay những trang viết đẫm máu trong những cuốn sách như Mùa hè giá buốt (tiểu thuyết, 2008), Phượng hoàng (tiểu thuyết, 2014) - những cuốn đã được tặng giải thưởng của Bộ Quốc phòng và UBND TP Hồ Chí Minh. Điều này cũng đúng bởi hầu hết những gì được biểu đạt trong Mùa hè giá buốt và Phượng hoàng là một phần lịch sử mà Văn Lê là người dự cuộc. Ông sinh năm 1949, nhập ngũ năm 1966, đã đi qua cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và sau đó tiếp tục cuộc chiến bảo vệ biên giới Tây Nam, cho tới năm 1982 mới giải ngũ. Ngần ấy thời gian góp mặt trong đoàn quân vệ quốc, giả như Văn Lê chẳng viết gì thì cuộc đời cũng đủ để cho ta trân trọng.

Bìa tiểu thuyết “Thần thuyết của người Chim” của Văn Lê. Ảnh: CAO CHIẾN

Nhưng ông đã làm hơn thế! Thơ, điện ảnh, văn (chủ đạo là tiểu thuyết), món nào ông cũng can dự và để lại dấu ấn. Với Thần thuyết của người Chim, tác phẩm mà tôi cho rằng ông đã dụng biết bao công sức, sự đón nhận chẳng được như ý. Nhưng không sao! Chỉ biết rằng, cho đến thời điểm hiện tại, năm thứ 20 của thế kỷ XXI, Văn Lê là người thứ nhất viết về thời đại Hùng Vương. Cũng có không ít công trình về thời đại này, nhưng chủ yếu là sử học. Vén bức màn lịch sử thời đại Hùng Vương dưới hình thức văn học, thì ông là người có công đầu. Bấy nhiêu cũng vinh dự lắm!

Thần thuyết của người Chim là câu chuyện tình diễm lệ, bi tráng giữa T’rưng Chiêm, người sau này nắm quyền chỉ huy bộ tộc và Lạc hầu Lang Kôông, người chồng yêu dấu của cô. Văn Lê dành cho cặp đôi này rất nhiều tình cảm. Xung quanh hai nhân vật trung tâm còn một loạt nhân vật, như Cao Lỗ, kiến trúc sư nỏ thần Liên Châu - loại vũ khí khiến kẻ thù kinh hoàng bạt vía, hoặc Thục Phán An Dương Vương, vị vua trị vì Âu Lạc, tự tin có nỏ thần Liên Châu mà mắc mưu Triệu Đà, để mất nước. Đấy là tôi chỉ nhắc những người mà độc giả biết, còn rất nhiều nữa. Sự hùng vĩ của Thần thuyết của người Chim, tựu trung lại, là ở mấy điểm tôi sẽ bày tỏ dưới đây để mọi người cùng chia sẻ. Dĩ nhiên là ý kiến mang tính chủ quan của tôi.

Sự hùng vĩ thứ nhất là tác phẩm đã khẳng định Văn Lang là một nước có văn. “Trong cõi, vua - tôi sống với nhau chan hòa, cùng nhau cày cấy, ăn chung một nồi, tắm chung nguồn nước. Không có tệ sưu dịch, không có thói ràng buộc. Ở nhà không phải đóng cửa”. Người Văn Lang có chữ viết theo lối khoa đẩu, kỹ nghệ đúc đồng cổ thuộc hàng thượng thừa, rượu nấu ngon không đâu bằng. Cổ sử ghi vào năm 2353 trước Công Nguyên, sứ thần nước Việt Thường đã tiếp kiến vua Nghiêu, biếu vua rùa thần nghìn tuổi. Về sự kiện này, trong cái áo tiểu thuyết văn học, Văn Lê viết: “Sử quan nước Đào Thường chép rằng: Vào năm thứ năm đời vua Nghiêu, người Việt Thường đến chầu, biếu rùa thần ngàn tuổi. Rùa thần to mỗi bề tới hơn ba thước, trên mai có chữ khoa đẩu, ghi chép từ thời mở đất. Vua Nghiêu mừng lắm, cho ghi vào sử sách. Không thấy sử chép về việc Hy Hòa sang thông sứ thế nào, hai nước đã trao đổi những gì, ngoại trừ ghi một dòng cụt lủn là ông, tức Hy Hòa, được vua Nghiêu cử sang viếng Nam Giao. Câu chuyện dừng lại ở đó”. Hoặc là, chỉ bằng vài câu thoại giữa T’rưng Chiêm (vợ của Lạc hầu Lang Kôông) và Mi Thoại (em gái cùng cha khác mẹ với Lang Kôông), bản chất văn hóa của người Văn Lang đã lập tức bộc rõ: “Dân ta đúng là giàu có!/Em nghĩ thế à?/Vâng! Mẹ em bảo người giàu có nhất chẳng phải là người có gia súc đầy rừng, lúa thóc đầy kho, có trống đồng, chiêng bạc, mà là người cứu giúp được nhiều người khác”. Còn rất nhiều sự việc diễn ra trong thời Hùng Vương mà sử học đã minh định, ví dụ như việc học và dạy chữ khoa đẩu, đều được Văn Lê khảo cứu để đưa vào tác phẩm của mình.

Một sự hùng vĩ nữa được biểu đạt trong tác phẩm là về mối quan hệ làng - nước, tình yêu vô bờ bến của tộc người Chim đối với quê hương xứ sở. Chẳng phải ngẫu nhiên, ngay ở trang đầu tiên, tác giả đã dẫn ra những câu hát trích từ Tứ thần điệu của giá đồng làng Thượng Chùa, tiếp liền đó là giới thiệu về làng La Ỷ, quê hương của T’rưng Chiêm. “Trời về chiều. Ánh nắng trở nên vàng vọt, sẫm đặc. Từng đàn hạc trắng bay theo đoàn người kéo về rợp cả bầu trời. Vừa bay, chúng vừa réo gọi nhau, rồi nhẹ nhàng đáp xuống dải đầm hoang xanh ngút ngàn, bất tận. Tiếng chim huyên náo, rộn rã, làm xao động cả lòng người”. Trong tâm thức người Việt, làng giữ vị trí trung tâm. Mối liên hệ này đã bảo tồn nòi giống Việt, văn minh Việt trước mọi bể dâu.

Ở trang cuối tác phẩm, khi thành Khả Lư (Thành Ốc, Cổ Loa) của An Dương Vương rơi vào tay Triệu Đà, vào một ngày cuối năm, những người chạy nạn thấy một người đàn bà còn rất trẻ địu con trước ngực, vẻ mặt lạnh giá, lưng đeo gùi, vai khoác thanh gươm đi về La Ỷ. Văn Lê không để người đàn bà rất trẻ ấy xưng danh tính, nhưng hình ảnh khắc họa cho tôi biết đó là T’rưng Chiêm. “Thấy người đàn bà ấy đi một mình, lại ngược chiều với đám chạy loạn, có người hỏi: Chị về La Ỷ với người thân à?/Những người thân yêu nhất của tôi ở đấy đã chết hết cả rồi!/Vậy, chị về đó làm gì?/Tôi về La Ỷ để được nghĩ về họ, nhớ về họ!”. Làng còn thì nước còn! Chân lý giản đơn ấy lại cháy rực lên. Đứa con hôm nay người đàn bà địu trước ngực sẽ đi tiếp con đường của ông bà, cha mẹ, tổ tiên nó. Chỉ bằng vài lời thoại, Văn Lê đã thổi lên khát vọng hết sức mãnh liệt trong hồn người. Theo thiển ý của tôi, Thần thuyết của người Chim rất đáng đọc và suy ngẫm.

CAO CHIẾN